70 lat UMCS: Historia współpracy międzynarodowej uczelni

Dzięki wybitnym naukowcom, między innymi ze Lwowa i Wilna, którzy znaleźli się w Lublinie wskutek zmian politycznych i terytorialnych po wojnie, udało się odnowić przedwojenne prywatne kontakty i rozpocząć współpracę instytucjonalną, a w zasadzie - kontynuować ją w nowych warunkach geopolitycznych - tłumaczy Anna Łosowska z Archiwum UMCS. - Pierwsze kroki skierowane były na Wschód, co było w ówczesnej sytuacji naturalne i pożądane, choć czynione były próby - niestety, nieudane - nawiązania kontaktów z krajami Europy Zachodniej.

Pierwszym naukowcem, któremu udało się wyjechać w innym kierunku niż "jedyny, właściwy", był prof. Mikołaj Olekiewicz, matematyk i filolog, przedwojenny absolwent i doktor uniwersytetu Columbia. - Profesor Olekiewicz wyjechał na konferencję UNESCO w Londynie, gdzie pracował w komisji statutowej konferencji, co było nie lada wyróżnieniem i zaszczytem - mówi A. Łosowska.

23 ośrodki

W październiku 1946 r. w UMCS powołana została Senacka Komisja Kontaktów Naukowych z Zagranicą. Jej głównym zadaniem była pomoc w nawiązywaniu i wspieraniu współpracy międzynarodowej, realizowanej głównie w wyniku indywidualnych wyjazdów pracowników naukowych. Nie było to zadanie łatwe, bo wszystkie wyjazdy wymagały zgody Ministerstwa Oświaty, które ściśle limitowało możliwości nawiązywania i podtrzymywania współpracy międzynarodowej. Wszyscy pracownicy, którym udało się otrzymać zgodę na wyjazd do zagranicznych ośrodków naukowych, podlegali określonej, bardzo rygorystycznej procedurze. - Paszporty służbowe były deponowane w Dziale Współpracy z Zagranicą, a po uzyskaniu zgody Ministerstwa Oświaty na wyjazd pracownik z paszportem mógł udać się do Wydziału Paszportowego, gdzie wypełniał dokumenty, niezbędne do uzyskania wizy i innej zgody na pobyt za granicą - mówi Eliza Słoboda z Biura ds. Współpracy Międzynarodowej UMCS. Procedura związana z wyjazdami zagranicznymi uległa znacznemu uproszczeniu po 1989 r., jednak dopiero wejście naszego kraju do UE spowodowało prawdziwy boom wyjazdowy. - Trudno się temu dziwić, bo pojawiły się nowe, atrakcyjne możliwości wyjazdów naukowych, także finansowanych z funduszy UE i realizowanych w ramach projektów międzynarodowych - dodaje Beata Pruchniak z Biura ds. Współpracy Międzynarodowej UMCS.

Do końca 1947 r. UMCS nawiązał współpracę z 23 ośrodkami zagranicznymi, m.in. Akademią Nauk ZSRR, Uniwersytetem M. Łomonosowa w Moskwie, Uniwersytetami w Kijowie, Meksyku, Reykjaviku, Bordeaux, Dijon, Lyon, Montpellier, Rennes, Fundacją Kościuszkowską w USA, UNESCO oraz Akademią w Nancy i Poitiers.

Umowy międzynarodowe zawierano wyłącznie za wiedzą i zgodą ministerstwa, które przyznawało poszczególnym uczelniom miejsca i terminy według uznania urzędników. Przykładowo w latach 1947-1951 UMCS mógł zawrzeć umowę o współpracy naukowej z instytucjami b. Jugosławii (Split, Zagrzeb, Lublana), Akademią Medycyny Weterynaryjnej w Brnie, Stacją Biologiczną w Tihany nad Balatonem oraz uniwersytetami w Berlinie i w Lipsku. Jednocześnie ministerstwo odmówiło wyrażenia zgody na wyjazd delegacji UMCS na kongres uniwersytetów w Nicei w 1950 r. Nie była to dyskryminacja młodej lubelskiej uczelni, ale kwestia ówczesnej polityki państwa, bo żaden z polskich uniwersytetów nie otrzymał - w przypadku kongresu w Nicei - pozytywnej decyzji ministerstwa.

Dzięki polityce państwa, liberalizującej przepisy dotyczące wyjazdów - na podstawie zarządzenia Ministerstwa Szkół Wyższych z czerwca 1955 r. - rektorzy autonomicznych szkół wyższych uzyskali możliwość nawiązywania bezpośrednich kontaktów z instytucjami zagranicznymi, jednak z wyjątkiem Francji i Włoch. Do akceptacji ministerstwa trzeba było jednak każdorazowo przedstawiać plan osobowy wyjazdów. Władze UMCS już w listopadzie 1956 r. odwiedziły Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie, a miesiąc później - podczas rewizyty delegacji lwowskiej w Lublinie - podpisano pierwszą umowę o współpracy uniwersytetu, już bez koniecznej zgody ministerstwa, z uczelnią zagraniczną.

Seidler otworzył UMCS

Niezależnie od oficjalnych umów, pracownicy naukowi UMCS starali się nawiązywać i utrzymywać dobre kontakty z zagranicą.

I tak np. prof. Grzegorz Leopold Seidler, późniejszy rektor UMCS, został zaproszony jako prelegent historii doktryn politycznych przez Fundację Forda, uzyskując zgodę na wyjazd do USA. Wyjeżdżał także służbowo do Chin. W roku akademickim 1957/1958 prof. G. Seidler wyjechał na roczny staż do Uniwersytetu Oksfordzkiego. Pobyt tam stał się okazją do nawiązania przez niego kolejnych kontaktów międzynarodowych, tym razem z przedstawicielem uniwersytetu w Pittsburgu (USA). Po powrocie do Lublina prof. Seidlerowi udało się przekonać władze do podpisania umowy z uniwersytetem w Pittsburgu, a fakt ten zaowocował wieloma wyjazdami lubelskich naukowców do USA. Dziś można z pełnym przekonaniem stwierdzić, że rektor Seidler otworzył uniwersytet na Europę i świat na wiele lat przed zmianą ustroju i wejściem Polski do UE. Dowodem na to są kraje, z którymi na przełomie lat 60. i 70. UMCS nawiązał kontakty: Rosja, Austria, Chiny, Rumunia, Belgia, USA, Wielka Brytania, Francja, Włochy i Niemcy.

Przełom lat 80. i 90. to ważny, choć trudny czas dla UMCS w zakresie współpracy międzynarodowej. Na przestrzeni lat uniwersytet stał się miejscem spotkań ważnych osobistości świata politycznego - m.in. w 1978 r. z wizytą w UMCS gościł ówczesny ambasador Francji w Polsce, zaś dziesięć lat później w skromne progi uczelni zawitał król Zairu.

W czasie stanu wojennego jedynym ośrodkiem zagranicznym, z którym prowadzono stałą współpracę, był Lock Haven State College w USA, z którym współpraca trwała aż do 2007 r. W międzyczasie podpisano kilkadziesiąt innych umów, w tym także z Urbana University Ohio, University of Idaho, Missisipi State University oraz Davis and Elkins College w USA. Obecnie w UMCS realizowanych jest blisko sto umów o współpracy, w tym m.in. z Uniwersytetem w Kragujewcu w Serbii, Kasetsart University oraz Chaing Mai University w Tajlandii, Chinese Culture University na Tajwanie, Faculdade Santa Marcelina, Uniwersytetem Passo Fundo, University of Parakou i Fundacao Universidade de Brasilia w Brazylii, Lueji A'Nkonde University w Angoli i Tohoku University w Japonii.

Przełomowy 2001

Rok 2001 był przełomowy w kontaktach z Ukrainą. Z udziałem prezydentów Polski i Ukrainy powstało - z inicjatywy m.in. UMCS - Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów. Obecnie kontakty z Ukrainą i pozostałymi krajami tworzącymi program Partnerstwa Wschodniego aktywnie wspiera Centrum Europy Wschodniej. Od 1999 r. do chwili obecnej UMCS podpisał 59 umów o współpracy z uniwersytetami i szkołami wyższymi na Ukrainie.

UMCS starał się - już od#chwili kandydowania naszego kraju do UE - dobrze przygotować środowisko naukowe do akcesji i efektywnego wykorzystania szans, związanych z członkostwem w UE. W roku 2000 powstało Centrum Dokumentacji Europejskiej - do dziś aktywnie współpracujące z Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim - natomiast dwa lata później Branżowy Punkt Kontaktowy 5. Programu Ramowego UE oraz kolejnych 6. oraz 7. PR UE. Było to wielkie wyzwanie dla pracowników, ale także wyróżnienie ze strony Komitetu Badań Naukowych i kontynuatora jego prac - Ministerstwa Nauki i Szkolnic0twa Wyższego, bo lubelska uczelnia była jedną z nielicznych, która uzyskała taką szansę. Pomimo aspiracji do UE, uniwersytet nie zaniedbywał relacji międzynarodowych z innymi krajami, także kontynentami. W 2001 r. podpisana została umowa o współpracy z University of Newcastle w Australii, a w 2005 r. - Centro de Estudios Internacionales para El Desarnollo w Argentynie.

Wejście naszego kraju w struktury UE zaowocowało zwiększeniem nie tylko liczby partnerów zagranicznych, z którymi UMCS związany jest umowami o współpracy, ale przede wszystkim - nowymi możliwościami współdziałania, w ramach programów ramowych UE. Akcesja Polski do Unii umożliwiła naukowcom UMCS również udział w programach i wyjazdach stypendialnych oraz korzystanie z programów mobilnościowych, m.in. POLONIUM (współpraca polsko-francuska) czy Mobilność Plus (współpraca międzynarodowa, także z krajami spoza UE), Lifelong Learning Programme (uczenie się przez całe życie), których celem jest nie tylko nawiązanie nowych kontaktów, ale przede wszystkim - poznanie specyfiki pracy naukowców w innych krajach UE i poza Wspólnotą.

Istotny impuls

Fakt członkostwa w UE to istotny impuls dla zawarcia nowych umów o współpracy i rozwijania wspólnych badań, np. z Instytutem Fizyki w Paryżu w dziedzinie energetyki jądrowej. Z myślą o promocji nauki języków obcych i wspieraniu dotychczasowej współpracy z krajami zjednoczonej Europy i poza UE władze UMCS podjęły decyzję o powołaniu m.in. Centrum Języka i Kultury Rosyjskiej i Centrum Języka Portugalskiego. Równie aktywną działalność w UMCS prowadził Ośrodek Alliance Francaise (1984-2011, powstał we współpracy z Ambasadą Francuską). Funkcjonuje też Centrum Brytyjskie (utworzone w 1990 r. na podstawie porozumienia między UMCS i British Council Polska).

Kontakty z Chinami

Uniwersytet otwiera się nie tylko na nowe wyzwania w ramach Unii Europejskiej. Po upływie wielu lat od nawiązania pierwszych kontaktów z Chinami przez prof. Seidlera w 1957 r., UMCS może pochwalić się umową o współpracy - podpisaną w 2012 r. - z Międzynarodowym Centrum Sztuki w Handzhongu "Art. Museum". W 2013 r. w nowym skrzydle Biblioteki Głównej otwarto Centrum Sztuki Chińskiej. Dzięki podpisanym umowom z chińskimi Guangdong Univeristy of Foreign Studies, He Shuifa Art Museum, Hangzhou oraz Chiang Mai University, współpraca z Chinami ma szanse stać się jedną z modelowych - nie tylko w Polsce, ale także w Europie - wszechstronnych platform łączenia naukowców z Europy i Azji.

Nowa perspektywa

Pracownicy naukowi UMCS z sukcesem realizują projekty międzynarodowe w ramach programów ramowych UE i innych finansowanych ze źródeł zagranicznych (m.in. programy polsko-szwajcarskiej i polsko-norweskiej współpracy badawczej). - Od kilku lat aktywnie współpracujemy m.in. z Vrije Universitet Brussels oraz University of Southampton przy realizacji projektów związanych z fotoniką i technologią światłowodową - tłumaczy dr Paweł Mergo z Zakładu Technologii Światłowodów Wydziału Chemii UMCS. - Udało nam się doskonale wpisać w oczekiwania UE w zakresie kluczowych technologii rozwoju nowoczesnego przemysłu, dlatego z sukcesem pozyskujemy fundusze i realizujemy innowacyjne, w skali europejskiej, projekty.

O tym, jak ożywiona jest obecnie współpraca międzynarodowa w obszarze badań i mobilności pracowników, najlepiej świadczą liczby. W roku akademickim 2004/2005 pracownicy UMCS wyjeżdżali za granicę 619 razy, natomiast uniwersytet odwiedziło 266 gości z zagranicy. Dla porównania - w roku akademickim 2012/2013 doświadczenie za granicą zdobywało 1038 osób, natomiast do UMCS przyjechało 258 naukowców z uczelni zagranicznych.

W 2004 r. realizowane były zaledwie 3 projekty międzynarodowe, obecnie - 21 przedsięwzięć badawczych międzynarodowych, finansowanych głównie ze środków Komisji Europejskiej z Brukseli.

Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 i już rozpoczęty program Komisji Europejskiej na rzecz badań i innowacji Horyzont 2020 to nowe możliwości poszerzania istniejącej współpracy badawczej z placówkami z innych krajów UE. Ale także konieczność współdziałania z samorządem regionu w celu pozyskiwania funduszy z programu Horyzont 2020 na poprawę konkurencyjności i innowacyjności Lubelszczyzny w Europie.