Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Czas dzielnych chłopaków z Lublina

Ewa Czerwińska
Dorota Olech, niestrudzona w tropieniu rodzinnych historii
Dorota Olech, niestrudzona w tropieniu rodzinnych historii Jacek Babicz
O mularzach i żołnierzach z rodziny Barszczewskich, poskromieniu Turka z Grekiem, wojennych ucieczkach z Dorotą Olech rozmawia Ewa Czerwińska.

Wyprowadziła Pani drzewo genealogiczne rodziny Barszczewskich, lubelskich mieszczan, od XVIII wieku. Skąd u mikrobiologa takie samozaparcie?
To kwestia patriotycznego wychowania. No właśnie, w pracowni badam materiał bakteriologiczny, a w wolnych chwilach ślęczę w archiwum lub buszuję w internecie. Ale to pasja. Pracę nad drzewem rozpoczęłam przed dwudziestu laty. Moje kuzynki kłóciły się ze mną, bo twierdziłam, że jeden syn Mateusza Barszczewskiego, lubelskiego mistrza mularskiego, nie może być starszy aż o czterdzieści lat od drugiego. Wszystkie się upierałyśmy, ale to one miały rację. Postanowiłam wtedy poważnie zająć się swoimi korzeniami.

Wyobrażam sobie: Pani ślęczy nad księgami, a mąż czeka na obiad.
Udało mi się jakoś pogodzić dom i czas dla rodziny - męża i syna Witka - z tym moim hobby. Wiele informacji zdobyłam z aktów urodzenia licznych dzieci. Od czasów napoleońskich zmieniły się zasady pisania aktów USC, stały się bardzo rozbudowane i dziś są kopalnią wiedzy genealogicznej. Najstarsi przodkowie, jakich odkryłam, to Katarzyna z Dobrowolskich (1765 - 1822) i Stanisław (1765 - 1840) Barszczewscy, pradziadkowie mojej babci Niuni, która długie lata mieszkała z nami, kiedy jeszcze byłam dzieckiem. Katarzyna i Stanisław mieszkali na Czwartku. Była to wówczas dzielnica prawie wiejska, z domkami w ogrodach. W kościele św. Mikołaja znajduje się poświęcona ich pamięci tablica, ufundowana przez wdzięczne dzieci. W tym samym kościele do jednej z ławek, jeszcze po wojnie, przytwierdzona była tabliczka z nazwiskiem Barszczewskich. Moi przodkowie mieli wiele dzieci. Do tej pory odnalazłam informacje o datach urodzenia Marcina, Mateusza, Wincentego, Laurentego i Unicentego, ale były jeszcze i inne, do których mam zamiar dotrzeć. Z synów Stanisława i Katarzyny z Dobrowolskich w Lublinie pozostali Marcin, urodzony w 1795 roku, i mój prapradziad Mateusz, urodzony w 1805 r. Obaj pracowali jako mistrzowie mularscy.

Ale to mieszczanie rodem z Kresów.
Tę informację zawdzięczamy kapitanowi Franciszkowi Barszczewskiemu. Służył w latach 30. XX wieku, kiedy wojsko stało się bardzo snobistyczne i w dobrym tonie było udowodnić swoje szlachectwo. Franciszek jeździł w tym celu aż na Kresy i tam odkrył, że rodzina Barszczewskich pochodzi z miejscowości Borszczewo lub Barszczewo w okolicach Kamieńca Podolskiego. Podobnie jak większość szlachty kresowej - między innymi znani w Lublinie Szeptyccy, Pliszczyńscy - byli pierwotnie wyznania unickiego. Legitymowali się herbem Ślepowron. Po upadku Kamieńca Podolskiego ta linia przeniosła się do Lublina. Z powodu prześladowań unitów przez carat przeszli na katolicyzm, ale jeszcze przez długi czas pozostawali ukrytymi unitami. Moi prapradziadkowie Mateusz i Julia z Zieniewiczów Barszczewscy zostali pochowani na cmentarzu unickim (przy dzisiejszej ulicy Walecznych). Niestety, cmentarz ten pełen wielkiej urody, zabytkowych nagrobków został w czasie II wojny częściowo zniszczony przez Niemców. Resztę nagrobków pewnej nocy, gdzieś na początku lat 50. XX wieku, wywieźli w nieznanym kierunku komuniści i nie wiadomo, co stało się ze szczątkami zmarłych. Nie zawiadomiono rodzin, które przecież mogłyby gdzieś przenieść prochy.

Patrzę na zdjęcia: Mężczyźni mocnej postury, kobiety delikatne.
Rzeczywiście, Barszczewscy charakteryzowali się typowo wschodnią urodą. Może domieszała się tam odrobina tatarskiej krwi?o Mężczyźni byli niewysokiego wzrostu, o krągłych twarzach, kobiety miały rysy porcelanowych lalek. Kiedyś przeżyłam szok, gdy udało mi się zobaczyć album u jednego z potomków Michała Barszczewskiego, przyrodniego brata mojego pradziadka. Nagle zobaczyłam zdjęcia mojej babci, tyle że ubranej w stylowe XIX-wieczne toalety i kapelusze z piórami. Mateusz, mój przodek, miał, jak już powiedziałam, brata Marcina. Marcin był mistrzem mularskim, młodszy Mateusz także, bo wzorował się na starszym bracie. Obyd-waj najpierw chrzcili dzieci w kościele na Czwartku, potem w katedrze. Żyli w czasach intensywnej rozbudowy Lublina, kiedy przebudowywano Zamek i powstawał ratusz. Coraz lepiej im się powodziło. Widać to w aktach chrztu kolejnych dzieci Mateusza, bo w latach 20. był mistrzem mularskim, w 30. już szynkarzem, a w 60. - kamienicznikiem na Czwartku. Mateusz, urodzony w 1908 r., ożenił się z Maryanną z Rogulskich, a jednym z ich synów był powstaniec 1863 roku - Józefat Barszczewski. Po śmierci Maryanny, która osierociła kilkoro dzieci, ożenił się z Julią z Zieniewiczów. Wynajął dworek Na Białkowskiej Górze, a na Czwartku pozostał jego syn Michał.
Nazwisko Józefata widnieje na mogile powstańczej na cmentarzu przy Lipowej.
Błędnie podano jego wiek na tablicy nagrobnej. Józefat urodził się w 1836 roku. Z zawodu protokolant w sądzie apelacyjnym został dowódcą oddziału powstańczego w randze setnika. Do niewoli dostał się pod Lubartowem, a stracono go za udział w powstaniu na tyłach Koszar Świętokrzyskich i pochowano na cmentarzu przy Lipowej. Mój pradziad Stanisław Feliks był synem Mateusza z drugą żoną Julią. Jego siostra Józefa Osińska to prababka artysty malarza Leszka Dumy, który zrobił karierę we Francji, a dziś uczy w liceum plastycznym w Lublinie. Druga siostra mojego pradziada Michalina Kosmalowa miała wnuka Zygmunta. Jako uczeń liceum Vetterów Zygmunt walczył w czasie wojny w Szarych Szeregach. Po jej zakończeniu zaginął w wyniku prowokacji zorganizowanej przez Biuro Informacji Wojskowej. Jeszcze kilka tygodni temu uważany był przez rodzinę za zaginionego, obawiano się, że został zesłany w głąb ZSRR lub zamęczony w katowni UB. Dzięki audycji w Radiu Lublin udało się po latach wyjaśnić jego losy. Barszczewscy, niezależnie od pokolenia, nie usiedzieli spokojnie. Syn jeszcze jednego brata mojego pradziadka Władysława Euzebiusza - Stefan walczył w błękitnej armii Hallera, był ranny, miał potem zdeformowaną dłoń. Zbyszek został oskarżony przez UB o próbę zamachu na Osóbkę-Morawskiego i wraz z innymi stracony na Zamku Lubelskim. Ciała straconych - mimo wieloletnich starań rodzin - nadal spoczywają pod trasą, przecinającą cmentarz przy Unickiej. Jedni Barszczewscy lgnęli do szabelki, inni do murarki, począwszy od Stanisława, ojca Mateusza i Marcina.

A do czego przylgnęło serce pradziada Stanisława Feliksa?
Był murarzem. Urodził się w 1876 roku, kiedy jego ojciec miał... 70 lat. W 1902 roku ożenił się z córką swojego chrzestnego ojca, Władysławą ze Szczepińskich i miał z nią siedmioro dzieci: Franciszka, Marię, Henryka, Franciszkę "Niunię", Władysława i zmarłe w dzieciństwie Wandę i Leontynę. Kilkukrotnie wcielano go do armii carskiej. W 1905 r. był na wojnie, którą nazywał poskromieniem Turka z Grekiem. Po powrocie snuł barwne opowieści o morzu Marmara, wschodnich obyczajach, jak to zaglądali Turczynkom pod czarczafy. Sypał też kawałami. W czasie I wojny światowej dostał się do niemieckiej niewoli, a w tym czasie jego żona - ażeby mieć za co utrzymać dzieci - dostała od magistratu do prowadzenia sklep przy ulicy Bonifraterskiej. Z tego okresu zachowało się zdjęcie pradziadka w mundurze armii carskiej, na którego odwrocie jest list do pierworodnego syna. Żali się, że tęskni i prosi go, aby pisał do niego częściej. Po powrocie z wojny znów prowadził firmę budowlaną, między innymi budował jesziwę, a w pewnym okresie zatrudniał Bolesława Bieruta jako: "Boluś, podaj cegłę i skocz po piwo". Zawsze potem powtarzał, że Boluś - jego pracownik i Bolesław - prezydent, to nie ta sama osoba. Kryzys światowy lat 20. dotknął i jego firmę, ale jakoś ten okres przetrwał. Wydawało się, że to koniec kłopotów. Niestety, wybuchła II wojna i srodze go doświadczyła.

Jakie były jego losy?
W dniu wybuchu wojny stracił w banku wszystkie pieniądze. Tak się tym zdenerwował, że dostał wylewu, był potem połowicznie sparaliżowany i miał zaburzenia mowy. Resztę majątku stracił, jak Niemcy przesiedlali ich poza obręb getta. Wszystkiego musieli się dorabiać, od przysłowiowego widelca. Najgorsze było jednak to, że stracił pierworodnego syna, najmłodszy musiał zostać na emigracji w Anglii, stracił też zięcia. Mama, chociaż nie powinna tego pamiętać, bo była zbyt mała, ma jednak głęboko wryte w psychikę wspomnienie,oo jak uciekali przed frontem z Lublina i przeciągali na wpół sparaliżowanego dziadka przez jakieś zasieki. Gdy rosyjscy żołnierze wkroczyli do Lublina, cała rodzina musiała opuścić mieszkanie i przez jakiś czas siedzieli z dwojgiem starych, chorych ludzi i dziećmi w ziemiance w ogrodzie. Stanisław Feliks dostał emeryturę dopiero przed samą śmiercią, a zmarł w wieku 89 lat w 1965 roku. Mógł przeżyć okres powojenny tylko dzięki kochającym dzieciom, które mimo własnych problemów finansowych zapewniły rodzicom godną starość.
To pewnie nie koniec galerii barwnych postaci w Pani rodzinie.
Historia Franciszka, pierworodnego syna Stanisława Feliksa i Władysławy ze Szczepińskich, urodzonego w Lublinie 17 września 1903 r., również dostarcza emocji. W czasie I wojny światowej, kiedy jego ojciec był w niewoli niemieckiej, godził naukę w Gimnazjum Staszica z pomaganiem mamie w sklepie i w domu przy młodszym rodzeństwie. Nie oparł się jednak pokusie przebywania tam, gdzie dzieje się coś interesującego i dołączył się do grupy rozbrajającej Austriaków. W 1920 r., zaraz po odebraniu świadectwa ukończenia szóstej klasy w Staszicu, razem z kilkoma kolegami uciekł z domu i zgłosił się do ochotniczej jazdy majora Feliksa Jaworskiego - słynnych jaworszczyków, najbardziej znienawidzonej przez bolszewików formacji. Brał udział w bitwie pod Frankopolem. Bitwa pod Skrzeszewem i Frankopolem była drugą pod względem ważności w wojnie polsko-bolszewickiej. W tym roku, 19 sierpnia mija 90. rocznica tej bitwy, warto byłoby przypomnieć o tych bohaterskich chłopakach z Lublina.

Po ile mieli lat? Szesnaście?
Franek - prawie siedemnaście. Wojna skończyła się dla niego dosyć szybko. Po wojaków przyjechały mamy, którym uległ nawet bohaterski major Jaworski, i małolaty musiały wrócić do domu. Franciszek nie powrócił już do macierzystej szkoły. W 1921 r. wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie. W 1923 roku ukończył Szkołę Oficerską. Służył w najpierw w Brześciu, potem w Nisku, następnie został dowódcą Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy w 22. pp w Siedlcach. W 1930 roku ożenił się ze Stefanią Kuklińską. W 1934 roku powrócił chwilowo do macierzystej szkoły i zdał maturę. W 1939 roku odszedł z piechoty i przeniósł się do KOP (Korpus Ochrony Pogranicza), przypuszczam, że ściągnął go tam generał Orlik-Ruckeman, z którym był zaprzyjaźniony. Kpt. Barszczewski jako jeden z 600 oficerów Wojska Polskiego ukończył Wyższą Szkołę Wojenną w Warszawie, służył w KOP, w Stołpcach. 17 września 1939 r. batalion posuwał się w kierunku Lidy, w czasie potyczki w okolicach miejscowości Piaseczna i Wilcze Błota spadł z konia. Żołnierze myśleli, że nie żyje i zostawili go. W tym czasie został aresztowany przez Armię Czerwoną. Więziono go w więzieniu w Mińsku, potem zapakowano w transport do Starobielska. Nie wrócił. Po wojnie dotarł do jego żony świadek, który mówił, że kapitan zginął w czasie próby ucieczki, gdy przeganiali więźniów z więzienia w Mińsku. Ktoś inny twierdził, że zmarł w jednym z łagrów. Wiadomo na pewno, że sąd w Mińsku skazał Franciszka Barszczewskiego na 8 lat pobytu w Siewwostłagie za działalność przeciwko ZSRR i że wszelki ślad po nim zaginął. Franek był osobą bardzo skromną. Gdy go pytano o wojnę 1920 r., odpowiadał, że "siedzieli gdzieś na tyłach i kradli chłopom jabłka". Najmłodszy brat wspominał, że Franciszek pomagał, także finansowo, powstańcowi z 1863 r., mieszkającemu przy ulicy Bonifraterskiej (przypuszczam, że mogło chodzić o Karola Ejbisza). A w archiwum istnieją dowody, że dowodząc strażnicą KOP pomagał charytatywnie miejscowej ludności. Franciszek i Stefania nie mogli mieć potomstwa, co bardzo bolało Franciszka. Na wakacje zapraszał do siebie rodzinne dzieci, dbał o braci.

To niekończąca się opowieść, na kilka jeszcze sag.

Może pałeczkę po mnie przejmie nasz syn Witek, gimnazjalista. Jest tegorocznym laureatem konkursu "Katyń, zbrodnia bez kary". Więc to zamiłowanie do historii jest chyba rodzinne.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na kurierlubelski.pl Kurier Lubelski