Kampania wyborcza zbliża się do końca. Jeszcze nigdy samorządów nie wybierano „tak centralnie” - w cieniu polityki ogólnopolskiej. Liderzy partii zwykle się w te wybory angażowali, ale nie aż tak. Mordercze podróże premiera Mateusza Morawieckiego po kraju zmieniły to polityczne widowisko w plebiscyt - za czy przeciw „dobrej zmianie”. I na dokładkę w test pozycji samego szefa rządu.
Za kim, przeciw komu?
Czy dlatego że PiS potrzebowało takiej próby generalnej przed dwiema następnymi kampaniami? Czy jego liderzy doszli do wniosku, że tylko poprzez przywołanie swoich generalnych zasług w skali państwa są w stanie wziąć samorządy, które zawsze zdobywać im było trudniej niż innym siłom politycznym? Że premier pomoże swoimi wywodami zdeterminowanego technokraty we wzięciu może nawet i dużych miast, do tej pory odrzucających prawicę.
W efekcie debatowano o 500 plus, pokonaniu mafii VAT-owskiej i ochronie „sreber rodowych”, czyli państwowych firm przed wyprzedaniem, a PO, startująca z sojusznikami pod szyldem Koalicji Obywatelskiej, wracała z uporem do tematu obrony praworządności i izolacji Polski w Europie. Niewiele rozmawiano o modelu samorządności. PiS nie miało odwagi kwestionować ustrojowej pozycji samorządów (po co w takim razie miałoby do nich wysyłać ludzi?), chociaż kilka razy odwołało się, i to nawet ustami Morawieckiego, do szantażu: wybierzcie naszych, bo tylko oni będą mogli harmonijnie współpracować z władzą centralną.
Nie było to konsekwentne. Kiedy ostatnio Piotr Guział, lewicowiec pozyskany przez prawicowca Patryka Jakiego, straszył czymś takim mieszkańców Warszawy, ministerstwo rozwoju zaprzeczyło, jakoby barwa polityczna samorządu ważyła na jego wspieraniu strumieniem pieniędzy. Ale wrażenie zamiaru stworzenia ze wszystkich szczebli władzy jakiejś połączonej wspólną wolą sieci pozostało. PiS przypominało z kolei o wieloletnich zapaściach inwestycji i przedsięwzięć korzystnych dla gorzej rozwiniętych regionów, choćby dla ściany wschodniej.
Rząd PO też czasami w przeszłości szantażował władze lokalne zakręcaniem kurka, ale nigdy tego nie ogłaszał, a już zwłaszcza nie mówił o tym podczas kampanii wyborczej. Teraz ta partia prawem odpychania skrajności przez inną skrajność ogłosiła (jako Koalicja) program skrajnej samorządności. Nie tylko rozszerzenia uprawnień sejmików wojewódzkich, ale i likwidacji urzędu wojewody jako przedstawiciela rządu w terenie. To by oznaczało uczynienie z województw autonomicznych regionów. Program chyba niezbyt przemyślany, sprzeczny zresztą z nastawieniem Polaków, którzy w ostatnich latach raczej szukają opieki i wsparcia centrali.
To wszystko były różnice dotyczące w gruncie rzeczy nadal programu tejże centrali. A czym różnili się sami kandydaci? W najbardziej widowiskowych starciach w dużych miastach PiS postawiło przeważnie na kandydatów młodszych, operujących hasłem walki z wieloletnimi zastanymi układami lokalnymi. Tacy ludzie jak Patryk Jaki w Warszawie, Małgorzata Wassermann w Krakowie, Mirosława Różecka-Stachowiak we Wrocławiu czy Kacper Płażyński w Gdańsku podjęli godną walkę na niezbyt sprzyjającym im terenie.
Czasem po kandydatów nowych wobec dotychczasowej władzy lokalnej, choć już bez tej retoryki, sięgała i Koalicja Obywatelska (Jarosław Wałęsa w Gdańsku). Dotychczasowi włodarze miasta bywają w tych minikampaniach oskarżani o podporządkowanie wspólnego interesu interesom grup lobbistycznych. Szczególne miejsce ma tu Warszawa, gdzie nad Rafałem Trzaskowskim unosi się cień czegoś, co sama dotychczasowa prezydent Hanna Gronkiewicz-Waltz nazwała „grupą przestępczą w ratuszu”.
Ile sejmików trzeba wziąć?
Trudno jednak powiedzieć, na ile tym orędownikom zmiany w poszczególnych miejscach na mapie Polski pomaga ogólnopolska kampania - bardzo ostra, kojarzona z sądową przegraną premiera i oszczerstwami rzucanymi na Trzaskowskiego przez publiczną telewizję. Ale także z próbą eliminacji wpływów silnego w samorządach gminnych PSL przez próbujące się mościć na wsi PiS. Plebiscytarny charakter tej kampanii ma jednak swoje konsekwencje.
Na jej początku politycy PiS szeptali, że z badań wynika ich szansa na zdobycie 6-8 sejmików, po wschodniej stronie Polski. Dotychczas mieli większość i rządzili w jednym - na Podkarpaciu. Teraz słychać z kuluarowych przecieków z PiS-owskiej centrali, że bezsporne szanse mają na wzięcie 3, może 4. Wszystkich jest 16.
Wybory samorządowe mają tę cechę, że ich wyniki można interpretować na różne sposoby - bo jest wiele punktów odniesienia. Jednak jeśli partia rządząca, obwołująca się co i rusz wyrazicielką woli narodu, będzie miała tak niewiele w ciałach mających wielką władzę rozdzielania funduszów, trudno to uznać za sukces. A przecież aby pomóc sobie lekko w zwycięstwie, zmieniano nawet wyborczą ordynację.
Czym bardziej zrobiono z tego plebiscyt, tym łatwiej wysnuć pesymistyczne wnioski. Na ile będzie to werdykt dotyczący skądinąd imponujących wysiłków premiera? W komentarzach „po” wszystko będzie brane pod uwagę. Jeśli do dyskusji doda się też wrażenie z nagrania premiera, kiedy jako prezes banku był za pan brat z „poprzednimi elitami”, okaże się, że on szczególnie nie jest zwycięzcą.
Choć oczywiście nie ma jak go wymienić przed wyborami parlamentarnymi. I niekoniecznie jest on głównym winowajcą - zwykle na półmetku rządzący ponoszą konsekwencje zmęczenia ich władzą, a z jakichś powodów PiS-owscy samorządowcy nie okazują się tak skuteczni w walce o rząd dusz jak kandydaci prawicy na posłów.
Efekt psychologiczny przed wyborami europejskimi i parlamentarnymi jest jednak ważny. Oczywiście, na końcu może dojść do niespodzianki. PiS może dostać tyle, żeby przynajmniej pretendować do roli współzwycięzcy. Co jednak, jeśli tak nie będzie?
Co po wyborach?
Po pierwsze, w PiS mogą się jeszcze nasilić tendencje centralistyczne. Przez ostatnie cztery lata samorządom odebrano kilka kompetencji, ale prezydent Duda, wetując ustawę o regionalnych izbach obrachunkowych, powstrzymał tę tendencję. Czy nadal będzie to robił? Może i ma taką intencję, zawsze szukał sympatii wśród samorządowców, także tych „nie swoich”.
Ale oto pojawił się pomysł dający ministrowi kultury prawo weta wobec mianowania dyrektorów samorządowych teatrów. A prawie wszystkie są w Polsce podporządkowane albo sejmikom wojewódzkim, albo samorządom miejskim. PiS ma poczucie, że nie ma prawie żadnego wpływu na kulturę. Możliwe, że takie pełzające ruchy okażą się jednak skuteczne. A jeśli nie, możliwe, że pogorszą się relacje między władzą centralną i najbardziej ostentacyjnie antypisowskimi samorządami. Do tej pory konflikty trochę odkładano - do wyborów.
Po drugie, otwarte pozostaje pytanie, czy logika tych wyborów spluralizuje wewnętrznie partię rządzącą. Stawiałem je dwa miesiące temu. Wskazywałem przykład choćby gestów Patryka Jakiego, dystansującego się od ideologii swego obozu. Ale i na wysiłki choćby Tadeusza Zyska, który poparty przez partię rewolucyjną, prezentuje się w spokojnym, nachylonym w lewo Poznaniu jako ostoja pragmatyzmu wobec „zbyt ideologicznego” prezydenta Jacka Jaśkowiaka.
Oczywiście czasem takie wysiłki podejmują też kandydaci drugiej strony. Prezydent Lublina Krzysztof Żuk może mówić, że zakazał marszu równości w swoim mieście ze względu na bezpieczeństwo. Trudno się oprzeć wrażeniu, że wyciągnął wnioski z tego, iż nawet miejska Polska wschodnia jest trochę inna niż Warszawa czy Poznań.
Jednak w przypadku PiS to zróżnicowanie nasiliłoby się z pewnością, gdyby PiS wzięło władzę w kilku ważnych ośrodkach. Prawicowy prezydent dużego miasta byłby bardziej równorzędnym partnerem dla swoich władz partyjnych i dla rządu niż lokalny działacz poza władzą. Można jednak mieć wrażenie, że Polska zmieni się pod wpływem wyborów samorządowych na dole dużo mniej, niż zmieniła się na górze pod wpływem wyborów sejmowych roku 2015. I że liderzy PiS będą się musieli mocno głowić nad racjonalizacją, nad osłodzeniem sobie tego faktu.
Ale w roku 2014 w Poznaniu właśnie wyborcy zmienili stanowisko dosłownie w ostatniej chwili, odrzucając dotychczasowego wieloletniego prezydenta Ryszarda Grobelnego, do końca wygrywającego w sondażach. Czy taka niespodzianka możliwa jest w skali całego kraju? Oddzielne pozostaje pytanie, na ile rezultaty będą kontestowane przez tę czy inną stronę, czyniąc wojnę polityczną w Polsce bardziej gorącą. Sugestie rządu, że nie dopuści do urzędowania skazanej przez sąd prezydent Łodzi Hanny Zdanowskiej z PO (skądinąd prawnie się tłumaczące), to przedsmak tego, co może nas jeszcze czekać.
polecane: FLESZ: Ekologia na co dzień: 6 mitów, w które wierzymy
