Dominikański krzyż z królewskich dłoni

Ten skromny krzyż, noszący w sobie ogromny majestat, jest dziś jednym ze skarbów lubelskiego klasztoru o. Dominikanów.

Surowe, czarno emaliowane drewno podkreśla biel kości słoniowej, z której wykonano postać Chrystusa. Ta powaga wydaje się właściwa dla kontekstu zawarcia unii polsko-litewskiej i bezsprzecznie ta cecha zwróciła uwagę Jana Matejki przygotowującego się do namalowania unii. Czy to tylko symbol, legendarny dzięki Mistrzowi, czy autentyczny eksponat z 1569 r.?

Nie ma w klasztornych zapiskach jakiejkolwiek adnotacji stwierdzającej, że krucyfiks dotykały królewskie dłonie. Nie pisze się o nim krzyż unii. Jest tylko urzędowy spis, w którym wylicza się krzyże złote, złocone, emaliowane i drewniane. Sejmowy diariusz z 1569 r. zawiera wzmiankę o krucyfiksie, ale nie ma w nim opisu, który umożliwiłby identyfikację.

Legendę dominikańskiego krzyża zbadała Gabriela Głodzik, historyk sztuki, i spisała w pracy pt. "Historyczne i artystyczne znaczenie krucyfiksu unii lubelskiej". Zwraca uwagę, że manierą Matejki było odtwarzanie w dziełach oryginalnych akcesoriów z czasów malowanych zdarzeń.

W "Unii lubelskiej" oryginalny jest np. miecz Zygmunta Augusta, relikwiarz na głowie św. Stanisława i gotycka infuła. Matejko musiał widzieć lubelski krucyfiks i musiał wierzyć, albo dysponować przesłankami, że użyto go w trakcie zaprzysiężenia. Tajemnicę zabrał jednak do grobu.

Być może akt unii zaprzysiężono na ewangeliarz, tak jak to było w zwyczaju. Każdy jednak, kto na własne oczy widział krzyż unii, bez względu na wyznanie przyzna, że jest w nim przedziwna moc i majestat.

- Tradycja naszych dziejów wywiera mocny wpływ, ma w sobie niezwykłą siłę i trwa niezachwianie - mawiał o. Hieronim Kaczmarek, przeor klasztoru Dominikanów w Lublinie.