Euzebiusz Maj: W hołdzie Oskarowi Hansenowi w 15. rocznicę śmierci

Po latach dzieło Hansena zostało ocenione jako modelowa forma współczesnego mieszkalnictwa w Polsce. Rodziło się w szczególnie trudnych warunkach, w okresie drakońskich norm oszczędnościowych wprowadzanych od początku lat 60. XX w. przez ekipę Władysława Gomułki, pierwszego sekretarza KC PZPR. Godzi się zatem przywołać okoliczności towarzyszące powstawaniu tego unikalnego aktu twórczego.

Oskar Hansen, wyszukany na początku lat 60. XX w. w Warszawie przez Stanisława Kukurykę, prezesa Zarządu Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, przyjął zamówienie na stworzenie projektu drugiego w kolejności osiedla LSM, po udanej realizacji pierwszego kompleksu mieszkaniowego im. Adama Mickiewicza.

Ale ten bezsporny sukces lubelskich spółdzielców, głośny w całym kraju, przyniósł nieoczekiwanie problemy trudne do pokonania na miejscu, w Lublinie. Władze państwowe stwierdziły po wizytacji pierwszego wzorcowo zrealizowanego osiedla im. A. Mickiewicza, że w aktualnej sytuacji gospodarczej kraju, Polski Ludowej nie stać na kontynuowanie tak kosztownych standardów w budownictwie mieszkaniowym. Odgórnie została nakazana realizacja socjalistycznej strategii gospodarczej zgodnie z hasłem: budować szybciej, lepiej, taniej. Nastąpił czas uprzemysłowionego budownictwa i fabryk domów. Rosły w całej Polsce gigantyczne blokowiska z tzw. wielkiej płyty. W takich okolicznościach podejmuje Oskar Hansen swój lubelski akt twórczy. Wykorzystuje swoje doświadczenia wyniesione ze współpracy z wielkimi mistrzami europejskiej architektury we Francji i Anglii. Odrzuca propozycje tworzenia wizji architektonicznych poza granicami kraju. Widzi swoje miejsce w powojennej Polsce przy zmaganiach z potrzebami mieszkalnictwa.

Nie mając wpływu na ustalone odgórnie ograniczenia wielkości mieszkań, tworzy unikalny system kształtowania socjalistycznego zespołu mieszkalnego o wielkiej skali, mając świadomość swojej zawodowej, humanistycznej misji, przedstawia kompleksowy projekt urbanistyczno-architektoniczny jednostki mieszkaniowej.

Uwzględnia wszystkie potrzeby wielopokoleniowych rodzin. Tworzy warunki przestrzenne bezpieczne i przyjazne dla dzieci i starszych mieszkańców. Rozdziela konsekwentnie mieszkalne strefy wewnętrzne wypoczynkowo-rekreacyjne od uciążliwości zewnętrznej strefy związanej z urządzeniami komunikacji: pojazdami, parkingami, garażami.

Przeciwstawia się stosowanym dotychczas sztampowym rozwiązaniom przestrzennym. Przełamuje stereotypy zabudowy regularnej, koszarowej. Stosuje formy organiczne dostosowane do topografii wyniesionego terenu.

W strukturze układów mieszkań stosuje nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne i technologiczne pozwalające na przyszłościowe zmiany wielkości mieszkań. Tak napisana przez Oskara Hansena wielowątkowa partytura projektu urbanistyczno-architektonicznego
stwarzała podstawy do właściwie ukierunkowanej realizacji nowego osiedla. Warunkiem do pozytywnego przebiegu tego złożonego zamierzenia inwestycyjnego było solidne wykonawstwo robót budowlanych, rzetelny nadzór inwestorski, a także sprzyjający klimat społeczny. Mogę stwierdzić z przekonaniem, jako zainteresowany obserwator budowy nowego osiedla, że warunki te nie były należycie wypełniane. Stworzone przez autora projektu warunki szybkiego budowania domów mieszkalnych i ich zasiedlanie wprost na otwartym placu budowy pozwoliły Zarządowi LSM na wywiązanie się z narastających zobowiązań wobec swoich członków. Dla Oskara Hansena natomiast ten początkowy etap realizacji osiedla był początkiem samotnych zmagań o poprawne wykonawstwo wizji autorskiej. Jako projektant został obarczony przez mieszkańców odpowiedzialnością za ustanowienie nowych, obowiązujących przepisów budownictwa mieszkaniowego. Nowi mieszkańcy nie byli przygotowani przez Zarząd LSM na tak znacznie obniżony standard mieszkań, w stosunku do pierwszego osiedla im. A. Mickiewicza. W ich przekonaniu autor projektu stał się sprawcą ich ciasnych, wadliwych, niestarannie wykonanych mieszkań. Ta opinia podtrzymywana przez członków Zarządu LSM i administrację osiedla ciągnie się za Oskarem Hansenem do dziś. Mam nadzieję, że to pośmiertne wspomnienie twórcy osiedla im. Juliusza Słowackiego i przytoczone okoliczności sprzed pół wieku uwolnią Oskara Hansena od niesprawiedliwych ocen i opinii.

Cześć Jego pamięci!

Euzebiusz Maj
Mieszkaniec osiedla od 1969 r.
Laureat Nagrody Prezydenta m. Lublina za obronę koncepcji urbanistycznej Oskara Hansena przyznanej w 2019 r.