Getto w Lublinie. Niezwykła kolekcja nieznanych dotąd zdjęć udostępniona Teatrowi NN

- Trafiły do nas naprawdę unikatowe materiały, zbiór ponad 130 zdjęć z okresu II wojny światowej - tak rozmowę o tej kolekcji rozpoczęła we wtorek Joanna Zętar z Ośrodka Brama Grodzka - Teatr NN w Lublinie.

Zdjęcia zostały przekazane Teatrowi NN do zeskanowania, przez pragnącego zachować anonimowość kolekcjonera z Lublina. Osoba ta zbierała fotografie przez wiele lat, skupując je na internetowych aukcjach.

CZYTAJ TEŻ: Na śmierć poszło 26 tys. Żydów. Kolejna rocznica likwidacji getta na Podzamczu

- Większość została wykonana prawdopodobnie przez niemieckich żołnierzy. Możemy podejrzewać, że pochodzą one ze zbiorów ich potomków - mówił Marcin Fedorowicz z Pracowni Ikonografii Ośrodka Brama Grodzka - Teatr NN w czasie wtorkowej prezentacji wyboru 25 zdjęć z ponad 130 sztuk.

Widzimy na przykład zdjęcie wykonane z placu Po Farze, na którym pozują trzej niemieccy żołnierze. W tle widać zabudowę dzielnicy żydowskiej na Podzamczu oraz Zamek Lubelski. - Niemcy traktowali fotografowanie się na tle dzielnicy żydowskiej jako coś egzotycznego, rodzaj turystycznej pamiątki - dodał Fedorowicz.

W kolekcji są kadry pochodzące z różnych okresów II wojny światowej. Od początku niemieckiej okupacji, przez ujęcie rynku w stronę ulicy Grodzkiej, gdzie widzimy tablicę informującą o granicy getta, po dokumentację etapu wyburzania pożydowskich domów. Po tym, jak Niemcy zlikwidowali już getto na Podzamczu.

Na razie czekamy na dokładne wydatowanie zdjęć. W przypadku niektórych z nich nie ma pewności jeszcze, że zostały wykonane w Lublinie. Analizie muszą jeszcze zostać poddane napisy w języku niemieckim, jakie znajdują się na odwrocie niektórych z odbitek.

Oglądamy unikatowe kadry z dziś już nieistniejących ulic, m.in. Jatecznej, Szerokiej i Krawieckiej. Na niektórych zdjęciach widać na przykład charakterystyczną kamienicę, jaka stała u wylotu Bramy Grodzkiej, po stronie Zamku Lubelskiego. Na innych mamy fragment synagogi Maharszala, zwanej Wielką Synagogą - zniszczonej na rozkaz Niemców.

Na wielu ze zdjęć widać Żydów noszących opaskami z Gwiazdą Dawida. Mamy też kadry jatek na targu przy ulicy Świętoduskiej. Na pierwszym planie Niemiec pozuje koledze do zdjęcia, w tle widać mieszkańców dzielnicy.

Widzimy też ulicę Grodzką podzieloną ogrodzeniem z drutu kolczastego. Fotograf uchwycił historyczny moment. - Gdy Niemcy podzielili teren zamkniętej dzielnicy żydowskiej na getto A i B, co było wstępem do jej likwidacji. Ten przejściowy okres trwał zaledwie kilka miesięcy, znamy dosłownie kilka takich fotografii - podkreślał Marcin Fedorowicz z Teatru NN.

Osoby wartościowe dla Niemców, m.in. pracujące w niemieckich przedsiębiorstwach, dostały prawo do znalezienia się w mniejszym getcie B. Pozostali Żydzi, stłoczeni w getcie A, zostali wywiezieni bydlęcymi wagonami na śmierć do obozu zagłady w Bełżcu. Ci, których wyrok został przez Niemców odroczony, mieli przenieść się do nowego getta, na Majdan Tatarski. Ostatecznie również zginęli.

Datowanie niektórych zdjęć ułatwi to, że balkony nie mają metalowych balustrad - zostały zdemontowane z żydowskich domów na rozkaz Niemców. W analizie fotografii pomoże także widok miejsc, jakie istnieją na dziś, m.in. kamienic przy ulicy Lubartowskiej i Kowalskiej, cerkwi przy ulicy Ruskiej, Zamku Lubelskiego oraz pawilonu, w którym obecnie jest sklep Bazar.

Marcin Fedorowicz z Teatru NN zwraca uwagę na jeszcze jeden, wyjątkowy kadr. - Z pozoru jest to zwykłe ujęcie przechodniów, ale w tle widzimy balustradę nieistniejącego dziś tzw. żelaznego mostu z ulicy Lubartowskiej. Czechówka jest już zasypana, te prace zaczęły się jeszcze przed początkiem wojny i trwały do 1940 roku - wyjaśnia Fedorowicz.

Są też zdjęcia pustych ulic, już z okresu wyburzania getta. Często już z otworami zamiast okien. Poza tym kadry ruin Podzamcza, m.in. ulicy Szerokiej, a także domów stojących u stóp Wzgórza Zamkowego. - Wyburzanie ulicy Szerokiej trwało jeszcze na początku 1943 roku. Nowy Głos Lubelski donosił o wypadkach budowlanych, jakie miały miejsce w czasie rozbiórki, podając konkretne adresy - zaznaczył Marcin Fedorowicz z Pracowni Ikonografii Ośrodka Brama Grodzka - Teatr NN. I dodaje: - Do wykonywania tych prac byli zmuszani żydowscy więźniowie.

Około 90 zdjęć z kolekcji liczącej ponad 130 sztuk zostało udostępnionych TUTAJ.

ZOBACZ TEŻ: