Jeśli chcesz dowiedzieć się, co to znaczy dobry dizajn, koniecznie przyjedź do Cieszyna!

 Niewiele osób wie, że historia Zamku Cieszyn jako ośrodka dizajnu i przedsiębiorczości zaczęła się od spotkania przyjaciół i… czekoladowego ciasta. - Przy takim deserze Ewa Gołębiowska, dyrektor Zamku, spotkała się z Kazimierą Granieczny-Palmen i Lukiem Palmenem, Flamandem z partnerskiego miasta Genk, który pracował wtedy w Urzędzie Marszałkowskim. Rozmowa dotyczyła niszczejącego cieszyńskiego zamku i pomysłów na jego ożywienie - opowiada Beata Mońka, specjalista ds. komunikacji w Zamku Cieszyn. - W części zamkowego budynku działała Szkoła Muzyczna, reszta popadała w ruinę. Wcześniej miejsce to pełniło funkcje administracyjne, po wojnie był tu też internat. Zabytkowych komnat nie było już od bardzo dawna. Jedyne oryginalne dowody „czasów świetności” to niewielkie elementy klatki schodowej i ścian - dodaje.

Przedsiębiorcy to siła regionu

Pomysł odrestaurowania zabytku oznaczał duże koszty, miastu nie udało się znaleźć inwestora. Jedyną szansą były fundusze przedakcesyjne, zwłaszcza że Urząd Marszałkowski tworzył listę projektów możliwych do sfinansowania ze środków PHARE. - W tym przypadku niezbędna była  koncepcja stworzenia miejsca wykorzystującego potencjał regionu, a zarazem wzmacniającego przedsiębiorczość jego mieszkańców. Nie było po prostu szans na zdobycie pieniędzy  na remont zabytku - wyjaśniają pracownicy Zamku Cieszyn.  

Pomysłodawcy zdawali sobie również sprawę, że województwo, a zwłaszcza Śląsk Cieszyński, ma potencjał przemysłowo-handlowy, ale potrzebuje nowych atrakcji, na co zwracali uwagę m.in. przedsiębiorcy.

 - Zrodził się pomysł, by wykorzystać fakt, że Śląsk Cieszyński był miejscem, w którym działało wielu artystów, projektantów oraz rzemieślników. Było to fantastyczne zaplecze. Tak narodził się pomysł stworzenia nietypowego centrum przedsiębiorczości, które miałoby za zadanie nie tylko promowanie wzornictwa i ułatwianie do niego dostępu, ale również lepsze wykorzystanie rzemiosła - podkreśla Beata Mońka.

Byliśmy pionierami, ale było warto

Ośrodek powstał wbłyskawicznym tempie, same prace trwały tylko 13 miesięcy izakończyły się jesienią 2004 roku.  Podrodze były setki rozmów, m.in. zprzedstawicielami Ministerstwa Gospodarki, ponieważ pomysł był nietypowy, łączył zdawało się wtedy, zupełne przeciwieństwa, czyli kulturę ibiznes, awdodatku... dizajn, którego znaczenie mało kto rozumiał. - Nie było też wPolsce instytucji, naktórych można by się  wzorować. Dlatego tak ważne było budowanie sieci kontaktów, korzystanie zmądrości osób, zwłaszcza entuzjastycznie nastawionych dorozwoju dizajnu wPolsce. Wielu znich dodziś należy dogrona przyjaciół Zamku iwciąż chętnie dzieli się swoją wiedzą - wspomina Beata Mońka.

Wózek widłowy na wystawie

Gdy 11 lat temu wCieszynie powstawał nietypowy ośrodek, dizajn był synonimem wzornictwa przemysłowego, czyli dobrze zaprojektowanych produktów powstałych dzięki współpracy przemysłu zprojektantami.

- Było to zgodne z potrzebami przemysłowego województwa. Symbolem tego okresu może być eksponat, który zagościł na jednej z pierwszych zamkowych wystaw. Był to 2005 rok, wystawa nosiła tytuł: „START. Dizajn szansą dla Śląska”. Tym eksponatem był wózek widłowy zaprojektowany przez Andrzeja Sobasia dla firmy Zremb. Był to najcięższy eksponat w historii Zamku - ważył 3,5 tony - wspomina Beata Mońka. - Z czasem zrozumieliśmy, że dizajn jest potrzebny niemal we wszystkich obszarach naszego życia. Zaczęliśmy współpracować z samorządami, najpierw wokół wyzwań związanych z przestrzenią publiczną, potem projektowaniem usług. Naszym marzeniem, a może raczej wyzwaniem, jest taki poziom wykorzystania dobrego dizajnu, że codzienne życie będzie nas mniej irytować i uwierać. Wiemy, że dizajn - w naszym rozumieniu - jest dla wszystkich, powinien być wszędzie, i to nie w modnych kawiarniach, ale miejscach pracy, urzędach czy szpitalach. Irytuje nas wykorzystywanie dizajnu niczym figowego listka do usprawiedliwiania złych projektów, a zwłaszcza „pudrowania” kiepskiej przestrzeni publicznej. Dlatego „dizajnerskim” wytworom mówimy stanowcze NIE!

I dodaje: - Może nie zbawi świata, ale jest najlepszym narzędziem do zmiany - zaplanowanej i wdrożonej z ludźmi i dla ludzi. Bo projektant to nie gwiazda, a raczej akuszerka dobrych pomysłów, nie wymyśla ich sam. - Myślenie projektowe (design thinking) czy partycypacja (co-design) to nie modne hasła, tylko metodologia maksymalnie zbliżająca pracę projektanta do oczekiwań użytkowników, czyli nas wszystkich - podkreśla.

Warto kształcić projektantów

Zamek Cieszyn, który nosił wcześniej nazwę Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości, był pierwszym, regionalnym ośrodkiem dizajnu w Polsce. Gdy powstawał, niewiele osób w Polsce wiedziało, czym jest dizajn. Mało kto zajmował się innowacyjnymi projektami. Cieszyn nie był wyjątkiem.  

- Sami musieliśmy się wszystkiego uczyć, ale stwarzaliśmy szansę uczenia się innym. I tak zostało do dzisiaj - cieszy się Beata Mońka. - Lokalny biznes zachęcamy do uczestnictwa w spotkaniach Klubu Przedsiębiorcy, zaś przedstawicieli samorządów, projektantów i przedsiębiorców z całej Polski do korzystania z praktycznych szkoleń i konsultacji. Mistrzowie projektowania z Polski, Europy i Stanów Zjednoczonych poprowadzili warsztaty graficzne oraz typograficzne. Od 10 lat studenci, absolwenci i młodzi projektanci testują swoje umiejętności podczas Letniej Szkoły Designu. Z naszych unikatowych doświadczeń - jako pierwszego w Polsce miejsca łączącego dizajn, przedsiębiorczość i rzemiosło - skorzystało wiele powstających później ośrodków. Kielce, Gdynia, Łódź, Poznań, Dobrodzień. Zamek był pionierem pod wieloma względami i nawet dzisiaj trudno znaleźć miejsce o podobnej specyfice - równie nietypową instytucję kultury - uważa.

Polecamy Cieszyn nie tylko z powodu dizajnu

Czy więc rzeczywiście Cieszyn to dizajn, adizajn to Cieszyn?

- Być może dla osób, które korzystają z naszych szkoleń, uczestniczą w konferencjach itd. Cieszyn tak się kojarzy. Tak naprawdę każde miasto ma wiele wspólnego z dizajnem - pytanie tylko, czy więcej jest tych dobrych przykładów, czy złych? W Zamku pokazujemy te dobre i mamy nadzieję, że inspirujemy, ale i dajemy narzędzia do pozytywnych zmian - uśmiechają się jego pracownicy.

Źródło: Dziennik Zachodni