Koronawirus a RODO i nie tylko. Dlaczego niewiele wiemy o zakażonych? Odpowiada prawnik

To zrozumiałe, że instytucje publiczne nie udzielają informacji mediom o zakażonych powołując się na ochronę danych osobowych. Czy jednak w obliczu zagrożenia epidemicznego, te lakoniczne komunikaty nie są przesadnym środkiem ostrożności?

Szczątkowe informacje przekazywane mediom dotyczące osób zakażonych wirusem SARS-CoV-2 wynikają z konieczności przestrzegania przepisów prawa. Przyczyna zdawkowości przekazywanych informacji może tkwić również w przyjętej strategii walki z wirusem. A polityka informacyjna jest jednym ze składników tej strategii.

Jednakże w kwestiach prawa: dane dotyczące zdrowia są danymi szczególnej kategorii, których przetwarzanie jest co do zasady zabronione, a dopuszczalne tylko w szczególnych wypadkach.

Za naruszenie zasad przetwarzania danych osobowych grożą bardzo wysokie kary administracyjne: do 10 000 000 EUR, a w przypadku przedsiębiorstwa – w wysokości do 2 % jego całkowitego rocznego światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego, przy czym zastosowanie ma kwota wyższa. Są to górne pułapy kar, ale trzeba mieć na uwadze to, iż jeśli doszłoby do naruszenia danych osobowych szczególnie wrażliwych (i przez to bardziej chronionych), to już choćby z tego powodu kara byłaby orzekana raczej na wyższym poziomie niż w przypadku kary wymierzanej za naruszenie danych niewrażliwych. W dodatku kary te są niezależne od możliwości dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych przez samych poszkodowanych, nie tylko z tytułu naruszenia przepisów dot. ochrony danych osobowych, ale również np. z tytułu naruszenia przepisów dotyczących dóbr osobistych. Dlatego choćby z tych powodów, by eliminować ryzyko poniesienia konsekwencji naruszenia danych osobowych osoby zakażone lepiej podać mniej danych, niż więcej.

Czy zagrożenia chorobą zakaźną nie można uznać za stan wyższej konieczności i w jakiejś części uchylić więcej informacji o chorych? Chodzi przecież o profilaktykę rozprzestrzeniania się zakażeń. Ludzie chcieliby wiedzieć, czy istnieje duże ryzyko, że mieli kontakt z osobą zakażoną i że mogą zachorować.

Czas szerzenia się choroby zakaźnej, której ofiarami są członkowie społeczeństwa nie wyłącza stosowania przepisów prawa.

Siła wyższa w postaci wirusa i powszechnej infekcji nie upoważnia do identyfikowania osób dotkniętych chorobą. Mogłoby to spowodować stygmatyzację tych osób, co w sytuacji kryzysowej może prowadzić nawet do wyrzucenia ich poza nawias społeczeństwa.

O tym jakie działania przeciwepidemiczne mają być stosowane w każdym przypadku decydują władze i służby publiczne, które w państwie prawa są wyposażone w konkretne kompetencje i środki działania, nie tylko techniczne, ale i prawne. Trzeba przyjąć domniemanie, iż instytucje te działają w dobrej wierze, dla dobra społeczeństwa i państwa, podejmują właściwe i adekwatne działania by przeciąć drogi szerzenia się choroby zakaźnej i unieszkodliwić źródła zakażenia. Moim zdaniem rolą mediów nie jest przekazywanie informacji dotyczących poszczególnych chorych, ale informacji mających na celu zapobieganie chorobie u kolejnych osób. Tak więc to choroba, a nie osoba chorego jest priorytetem w obiegu informacji, i nie ma potrzeby przekazywania danych umożliwiających ustalenie np. imienia i nazwiska czy miejsca zamieszkania osoby chorej.

Czy zgodne z przepisami RODO są np. te sformułowania? 53-letni mężczyzna z powiatu bialskiego, ksiądz z powiatu ryckiego, studentka UMCS, jeden z pracowników sądu w Janowie Lubelskim, jeden z restauratorów w Lublinie? I czy w związku z tym, takie informacje mogłyby być przekazywane oficjalnie mediom?

Wg mojej opinii na podstawie takich informacji nie ma możliwości zidentyfikowania osób, których dotyczą. Nie ma więc przeszkód, by informacje te były ujawnione opinii publicznej.

Niektóre osoby zakażone same udostępniają informacje o swojej chorobie, aby uchronić innych przed zakażeniem i doradzić poddanie się kwarantannie albo badaniom specjalistycznym. Tak zrobił Tom Hanks, minister środowiska, członek KRS, lekarze. To odpowiedzialne podejście pana zdaniem?

Publikacja informacji za zgodą osoby, której te informacje dotyczą jest okolicznością wykluczającą odpowiedzialność za naruszenie przepisów. Już w Starożytnym Rzymie powstała paremia prawnicza, iż chcącemu nie dzieje się krzywda. Publikowanie przez VIP-y informacji o stanie ich zdrowia ma znaczenie dla społeczeństwa, komunikat jest jasny: jeśli mnie, osobie sławnej i o siebie dbającej się to zdarzyło, to może się to zdarzyć każdemu. Zadbaj o siebie! Nagłaśnianie źródeł zagrożeń przez osoby znane powoduje zwrócenie uwagi przez każdego z nas na sprawę, która zostaje wywołana takim oświadczeniem. Informowanie przez osoby znane o zakażeniu wirusem nie jest pierwszą akcją tego typu, wystarczy przypomnieć informacje w sprawie mastektomii, zachorowań na raka.

Koronawirus to nowe i duże wyzwanie przed którym stoją rządzący jak i media. Niektórzy pacjenci zakażeni obawiają się, że zostaną napiętnowani. Jak w tym wszystkim znaleźć balans między dostępem do informacji, a ochroną danych osobowych?

Często bywa tak, iż w trudnych dla każdego czasach społeczeństwo się radykalizuje. Stan napięcia i wyczekiwanie na zakończenie czasu, w których człowiek zostaje wybity ze swojego normalnego trybu życia może spowodować frustrację. To z kolei może prowadzić do agresji wyładowywanej na osobach „winnych” temu stanowi rzeczy – osobach zarażonych wirusem, stwarzających zagrożenie dla innych. Dlatego rolą władz publicznych oraz prasy jest wzajemne wspieranie się w podejmowaniu działań mających na celu niedopuszczeniu do powstania napięć społecznych, przeciwdziałaniu panice, zachowaniom nieprzewidywalnym, które mogą być szkodliwe dla społeczeństwa i burzyć ład. I w taki sam sposób trzeba interpretować przepisy prawa, gdyż prawo ma służyć ludziom i rozwojowi nas jako ogółu. Reprezentanci władzy i reprezentanci mediów powinni stosować wszystkie przepisy, nie tylko te dotyczące RODO w sposób dojrzały, tak by informacja szczególnie przekazywana w czasach kryzysu służyła wszystkim, a nie szkodziła tym których bezpośrednio dotyczy.