Lublin. To, co najpiękniejsze w kulturze tradycyjnej. Rusza Jarmark Jagielloński

Motywem przewodnim tegorocznej edycji są instrumenty tradycyjne. To właśnie one wysuną się na pierwszy plan występów, koncertów, a nawet warsztatów. Dzięki temu muzyka wypełni zakątki Starego Miasta niemal w namacalny sposób. Festiwal odbywa się od 2007 roku i przez lata wzbogacał się o nowe elementy. – Na początku najważniejsza była kwestia nawiązania do tytułowych Jagiellonów – mówi Agata Turczyn, koordynatorka Jarmarku Rzemieślniczego i asystentka programowa. – Z czasem na pierwszy plan zaczęła się wysuwać kultura ludowa. W tym roku zmieniło się jeszcze jedno: po raz pierwszy poruszyliśmy temat społeczno-kulturowy.

Drugi temat przewodni, który po raz pierwszy nie jest bezpośrednio związany z rzemiosłem, to obecność kobiet w kulturze tradycyjnej. – Chcieliśmy unaocznić te momenty w historii, kiedy rola kobiet wychodziła poza przyjęte konwenanse – tłumaczy Agata Turczyn. – W obrzędach główną rolę odgrywały kobiety, to one odśpiewywały pieśni. Ale grały również na instrumentach, a to nie było już tak oczywiste, bo akompaniowanie potańcówkom i zabawom określano jako „sprawę kawalerską”.

Tematyka kobiet jest zaakcentowana w programie na kilka sposobów. Żeński pierwiastek zobaczymy na dwóch wystawach fotograficznych. Jedna z nich nosi tytuł „Głos Kobiet w tradycji” i została przygotowana przez Katarzynę Zedel. Z fotografii spojrzą na nas „wybitne artystki, kobiety, śpiewaczki, instrumentalistki, które śpiewnym krokiem szły przez swoje życie” – opisuje autorka zdjęć.

Głównym koncertem jarmarku Jagiellońskiego jest „re:tradycja”. Ideą tego punktu programu jest połączenie dwóch światów: muzyki współczesnej z tradycyjną. Jak tego dokonać? Łącznikiem są artyści. Muzycy zajmujący się tworzeniem w zupełnie innych gatunkach spotkali się, by stworzyć jeden projekt. Wystąpią m.in. śpiewaczka Maria Bienias, harmonistka Wiesława Gromadzka, ale również zespół Mikromusic i Maja Kleszcz. Na uczestników festiwalu czeka jednak niespodzianka.

– Choć „re:tradycja” jest nieodłącznym elementem Jarmarku, w tym roku zmieniła się jej formuła – tłumaczy Agata Turczyn. – Do tej pory cały koncert składał się z kilku mniejszych. Tym razem zdecydowaliśmy się na połączenie pojedynczych występów w jeden duży.

Jego motywem przewodnim będą kobiety, a dokładnie to, jak wyglądało ich życie w dawnej wsi.

– Uczestnicy koncertu usłyszą opowieść o rolach, które pełniły, i wraz z bohaterkami przejdą przez najważniejsze momenty ich historii. Przewodniczyć tej wędrówce będą tradycyjne pieśni, w których te etapy ich życia zostały odnotowane.
W trakcie koncertu opowiedziane będą także losy konkretnych kobiet – muzykantek i śpiewaczek.

W pracach nad „re:tradycją” pomagała Bronisława Chmielowska. Była śpiewaczką ludową pochodzącą z Kresów Wschodnich. Z rodzinnych stron przywiozła repertuar utworów. Znalazły się w nim m.in. kolędy życzące, kołysanki, ballady, ale również pieśni weselne i religijne. 86-letnia śpiewaczka zmarła 5 sierpnia, czyli 15 dni przed koncertem.

– Była cudowną osobą. Radosną i pełną energii. Z uwagi na stan zdrowia wiedziałyśmy, że nie pojawi się na koncercie osobiście, ale miałyśmy nadzieję, że razem z nami będzie mogła cieszyć się efektami współpracy. W czasie „re:tradycji” chcemy o niej opowiedzieć i w ten sposób ją upamiętnić – zaznacza Agata Turczyn.

Piosenki z repertuaru Bronisławy Chmielowskiej w czasie koncertu wykona zespół Mikromusic.

W tegorocznej edycji festiwalu weźmie udział stu wystawców. Ze względu na pandemię tak jak i w ubiegłym roku będą to jedynie artyści z naszego kraju. – Jest nam niezwykle przykro, że już drugi rok zmuszeni jesteśmy do tak trudnej decyzji. Mamy nadzieję, że kolejne lata przyniosą zmianę, która pozwoli nam zaprosić artystów z Białorusi, Ukrainy, Litwy, Słowacji i Węgier i wspólnie z nimi tworzyć kształt i atmosferę Jarmarku Jagiellońskiego – zaznacza Agata Turczyn. Wystawcy zaprezentują pracę swoich rąk obejmującą różne dziedziny tradycyjnego rzemiosła. Koronki, ikony, ozdoby ze słomy, a nawet artystyczne balustrady z żelaza czy nakrycia głowy charakterystyczne dla poszczególnych regionów – to tylko część dzieł sztuki serwowanych na wynos. Nie zabraknie również głównych bohaterów tegorocznego festiwalu, czyli instrumentów ludowych. Uczestnicy przejdą rzędami dud żywieckich, instrumentów pasterskich, lir, skrzypiec czy gajd beskidzkich. Organizatorzy co roku przed festiwalem prowadzą nabór twórców tradycyjnego rzemiosła, ale również sami szukają ciekawych osób. Z roku na rok pojawia się coraz więcej nowych twarzy, jednak swoje miejsce mają też stali bywalcy.

– Dzwonią do nas odbiorcy i dopytują o swoich ulubionych mistrzów. Parę dni temu odebrałam telefon od stałych gości Jarmarku, którzy chcieli wiedzieć, czy w tym roku również zastaną swoich malarzy, jeśli tak to kiedy i czy mogę potwierdzić, że będą na sto procent – zdradza Agata Turczyn.

Na Jarmarku Jagiellońskim pojawi się także Józef Lewkowicz specjalizujący się w tworzeniu tzw. drzeworytów płazowskich.

– Wydawało się, że ta technika zanikła wiele lat temu, sama widziałam ją tylko na zdjęciach. W tym roku trafiłyśmy jednak na pana Józefa, który te drzeworyty odtwarza – dodaje Turczyn.

Józef Lewkowicz opowie o kulisach swojej pracy podczas spotkania. Wystąpi na nim również Grzegorz Ciećka, który przybliży uczestnikom historię drzeworytów z Płazowa.

W programie Jarmarku Jagiellońskiego znalazło się blisko 30 warsztatów. Z zajęć skorzystają zarówno dzieci i młodzież, jak i osoby dorosłe. Największą część warsztatów stanowią oczywiście te o instrumentach tradycyjnych – uczestnicy nauczą się nie tylko na nich grać, ale także wykonywać własne egzemplarze. Światło dzienne ujrzą kolejne sztuki oktawek biłgorajskich, bębenków, ceramicznych okaryn, gwizdawek z gliny i diabelskich skrzypiec. Zapisane osoby czeka także podróż w zawiłe drogi oddechu. Uczestnicy odpowiedzą sobie wówczas na pytanie o wpływ powietrza na dźwięki wydawane przez instrumenty dęte. Zaplanowane są także warsztaty z wycinanką świętokrzyską, z twórczością Heleny Szczypawki-Ptaszyńskiej i koronką iglicową. Na wszystkie zajęcia obowiązywały wcześniejsze zapisy. Chęć udziału zgłosiło około 430 osób, w tym 160 dzieci.

RAMKI: Nie tylko dla dorosłych. Jarmark Jagielloński dla najmłodszych:

Dorośli będą mogli wrócić myślami do ulubionych chwil z dzieciństwa, a najmłodsi - budować kolekcję własnych. Organizatorzy obiecują bogactwo gier i zabaw tradycyjnych. Na najmłodszych uczestników festiwalu czeka spotkanie z drewnianymi zabawkami stworzonymi przez lasowiackiego twórcę ludowego Jana Puka. To jednak nie koniec atrakcji. Klockowe puzzle z obrazami wybitnego lubelskiego malarza Stanisława Koguciuka, gra na kaszubskich burczybasach i diabelskich skrzypcach, tory do gry w kapsle czy tradycyjne zabawki ludowe – między innymi to ma uprzyjemnić spędzenie czasu w rodzinnym gronie.

KIEDY: piątek w godzinach 12-19, w sobotę i niedzielę w godzinach 11-18
GDZIE: błonia pod Zamkiem
WSTĘP: wolny

Zespół stawia na odkrywanie własnej muzycznej drogi, unikalne rozwiązań i… własnoręczne instrumenty. Często są wykonane tylko w jednym, niepowtarzalnym egzemplarzu. Sami artyści nazywają je „dźwiękowymi zabawkami” i „kuriozalnymi wynalazkami muzycznymi”. Na jarmarkowym koncercie zagrają na instrumentach stworzonych specjalnie na tę okazję.
KIEDY: niedziela, godz. 13.00
GDZIE: Warsztaty Kultury, ul. Grodzka 7, patio
WSTĘP: wolny. Obowiązuje limit miejsc. Decyduje kolejność przybycia.

Uwaga, kozioł! Nie chodzi bynajmniej o zwierzę parzystkopytne, ale rodzaj instrumentu. Kozioł to odmiana dud, która ma ściśle określony region występowania - na pograniczu województwa wielkopolskiego i lubuskiego. Muzycy z Regionu Kozła wprowadzą nas w specyfikę tego obszaru, pokażą charakterystyczne tańce, stroje ludowe i elementy gwary, ale przede wszystkim - instrumenty: kozła białego i czarnego, skrzypce i mazanki. Spektakl będzie tłumaczony na Polski Język Migowy.
KIEDY: sobota, godz. 11
GDZIE: Warsztaty Kultury, ul. Grodzka 7, patio
WSTĘP: wolny. Obowiązuje limit miejsc. Decyduje kolejność przybycia.

Ileż można słuchać? Trzeba działać! Żywiołową energię dzieci zagospodarują prowadzący warsztaty. Uczestnicy nauczą się m.in. budowy instrumentów z tego, co mamy w domu, tworzenia tradycyjnych instrumentów ludowych i wydajnego gospodarowania własnym oddechem.
KIEDY: codziennie
GDZIE: przestrzeń Jarmarku
WSTĘP: wolny wyłącznie dla wcześniej zapisanych osób.

Jarmarkowy rozkład jazdy, czyli wydarzenia, na które nie trzeba było się zapisywać:

piątek, 20.08

11:00 - 18:00 Jarmark Rzemieślniczy
12:00 - 19:00 Jarmarkowe Podwórko
15:30 - 16:30 Spotkanie: Trombity i rogi pasterskie - o tradycjach Żywiecczyzny, prowadzenie: Stanisław Piwowarczyk PJM
17:00 - 19:00 Kino Jarmarkowe i Spotkanie Osobne i Osobliwe: „Święci nie chcą mówić do mnie” i „Kalwaria Marii Wnęk”, prowadzenie: Łukasz Ciemiński PJM
18:30 - 19:30 Spotkanie: Na strunach świata, prowadzenie: Bart Pałyga i Sebastian Wielądek
19:30 - 20:30 Koncert: Orkiestra Jarmarku Jagiellońskiego
20:30 - 22:00 Koncert: re:tradycja

sobota, 21.08

10:00 - 18:00 Jarmark Rzemieślniczy
10:00 - 18:00 Konsultacje lutnicze z Katarzyną Bednarz
11:00 - 12:00 Spektakl: „Region kozła - śladami Alfabetu Tradycji PJM”
11:00 - 19:00 Jarmarkowe Podwórko
13:30 - 14:00 Koncert: Mała Orkiestra Jarmarku Jagiellońskiego – prezentacja
14:00 - 15:30 Spotkanie z opowieścią o drzeworycie płazowskim, prowadzenie: Józef Lewkowicz i Grzegorz Ciećka PJM
16:00 - 17:00 Koncert: Opowieści z walizki i Przyjaciele, Wyliczanki – Wydzieranki
18:00 - 19:00 Kino Jarmarkowe: Agonia PJM
20:00 - 21:00 Koncert: Kapela Niwińskich
21:00 - 22:30 Koncert: Prawdziwie Polskie Techno, Fanfara Awantura,

niedziela, 22.08

10:00 - 18:00 Jarmark Rzemieślniczy
10:00 - 14:00 Konsultacje lutnicze z Katarzyną Bednarz
11:00 - 19:00 Jarmarkowe Podwórko
13:00 - 14:00 Koncert: Małe Instrumenty
14:00 - 15:00 Koncert: Marcin Sudziński (NoBody), Ewa Grochowska, Apifonia: Matki i córki
16:00 - 17:30 „Wieś – Miasto od Kolberga do zatracenia” – spotkanie z Andrzejem Bieńkowskim PJM
18:30 - 19:00 Kino Jarmarkowe „Krajobraz Artura Pastora”
19:30 - 22:00 Koncert Pawła Szamburskiego „Uroboros i niewte” - „Osmętnica electronica”