Matura 2014: ARKUSZE I ODPOWIEDZI z filozofii

MATURA 2014 - FILOZOFIA - POZIOM PODSTAWOWY - PRZYKŁADOWE ROZWIĄZANIA

Część I

ZADANIE 1
Do każdej z sentencji przyporządkuj jej autora. Nazwiska wybierz spośród poniższych. św. Augustyn, Henri Bergson, René Descartes, Immanuel Kant, Fryderyk Nietzsche, Platon, Sokrates, Jean Paul Sartre

a) Ja was uczę nadczłowieka. Człowiek jest czymś, co pokonanym być powinno. Fryderyk Nietzsche
b) Myślę, więc jestem. René Descartes
c) Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest nasze serce, dopóki w Tobie nie spocznie. św. Augustyn

ZADANIE 2
Które z poniższych zdań stanowi właściwe zakończenie maksymy Immanuela Kanta?
Czyn moralny to taki, który
A. wykonywany jest zgodnie z obowiązkiem i bez względu na skłonności.
B. wykonywany jest niezgodnie z obowiązkiem i bez względu na skłonności.
C. wykonywany jest zgodnie z obowiązkiem i według najlepszej skłonności.
D. wykonywany jest niezgodnie z obowiązkiem i według najlepszej skłonności.

ZADANIE 3
Uzupełnij zdania – podaj właściwą dyscyplinę (dział) filozofii i wyjaśnij stanowiska.

a) Determinizm to stanowisko z zakresu ontologii głoszące, że wszelkie zdarzenia w świecie wyznaczone są przez poprzedzające je zjawiska lub że bieg zdarzeń jest z góry ukierunkowany i zmierza do określonego stanu końcowego.
Determinizm to stanowisko z zakresu etyki głoszące, że człowiek nie posiada wolnej woli, każdy akt podejmowany przez człowieka jest wyznaczony przez czynniki zewnętrzne, które determinują jego pozornie wolną decyzję.

b) Naturalizm to stanowisko z zakresu metafizyki głoszące, że natura w znaczeniu kosmologicznym jest ostateczną racją jej własnego istnienia i działania. Odrzuca istnienie wszelkiego bytu transcendentnego.
Naturalizm to stanowisko z zakresu etyki głoszące, że podstawowe elementy moralności opierają się na stanach natury, pojęcia etyczne dają się sprowadzić do pojęć nauk przyrodniczych oraz społecznych i na pytania stawiane przez etykę można odpowiedzieć na podstawie wyników badań osiągniętych w tych naukach.

ZADANIE 4
Dopasuj do wymienionych filozofów tytuły ich dzieł oraz dopisz kierunki, które ci filozofowie reprezentują.
Dzieło: Uzasadnienie metafizyki moralności, Rozprawa o metodzie, Egzystencjalizm jest humanizmem, Państwo, Osoba i czyn, Bycie i czas
Kierunek / nurt: racjonalizm, empiryzm, idealizm, egzystencjalizm, pozytywizm

a) Kartezjusz: dzieło Rozprawa o metodzie, kierunek racjonalizm
b) Jean Paul Sartre: dzieło Egzystencjalizm jest humanizmem, kierunek egzystencjalizm

ZADANIE 5
Przeczytaj podany fragment tekstu i odpowiedz na poniższe pytania.
Toż przecie nie trzeba odwoływać się do Opatrzności, ani do nieśmiertelności, by uznać za słuszne, jeśli się chwali męstwo, dobroć serca, prawość, godność własną, szlachetność motywacji. Każda z tych ocen jest wyrazem uczuciowości istot dzielnych, uczciwych, istot z górnym polotem. Kto tak czuje, ten nie odczuwa potrzeby pozaświatowych uzasadnień […]. Czuje on i rozumie, że tak jest dobrze i słusznie.
T. Kotarbiński, Zagadnienia etyki niezależnej,
[w]: tenże, Medytacje o życiu godziwym, Warszawa 1986, s. 122.

Który z filozofów – św. Tomasz, Jean Paul Sartre, Albert Camus, Karol Wojtyła – mógłby zaakceptować, a który odrzucić tezy zawarte w podanym cytacie? Odpowiedź uzasadnij.

akceptacja: Jean Paul Sartre, Albert Camus
uzasadnienie: myśliciele o przekonaniach ateistycznych, tym samym moralność nie jest u nich zakotwiczona w bycie transcendentnym, źródło moralności spoczywa w samym człowieku

brak akceptacji: św. Tomasz, Karol Wojtyła
uzasadnienie: myśliciele o przekonaniach teistycznych, chrześcijańskich, każda dziedzina – również etyka – odniesiona jest u wymienionych myślicieli do bytu absolutnego, moralność również oparta jest na takim odniesieniu

ZADANIE 6
Spośród podanych pojęć wybierz po jednym charakterystycznym dla poglądów każdego z wymienionych filozofów.
anamneza, dowód ontologiczny, egzystencjalizm, empiryzm, fenomenologia, irracjonalizm, intelektualizm etyczny, filozofia transcendentalna

a) Sokrates - egzystencjalizm, intelektualizm etyczny
b) Platon - anamneza, irracjonalizm
c) Anzelm z Canterbury - dowód ontologiczny
d) Immanuel Kant - filozofia transcendentalna

ZADANIE 7
Napisz, co uważali za tworzywo świata (arché) wymienieni niżej filozofowie.
a) Anaksymander - twierdził, że zasadę rzeczywistości stanowi apeiron czyli bezkres
b) Heraklit - za arche uważał ogień

ZADANIE 8
Wskaż stwierdzenie charakterystyczne dla antycznego sceptyka.
A. Poszukiwanie prawdy jest konieczne dla osiągnięcia cnoty.
B. Zawieszenie sądów (epoché) prowadzi do spokoju i szczęścia.
C. Człowiek cierpi, ponieważ nigdy nie pozna prawdy.
D. O prawdzie i fałszu przekonać nas może jedynie natchnienie.

ZADANIE 9
Wybierz właściwe dokończenie zdania.
Anamneza jest
A. zaburzeniem pamięci.
B. przypominaniem.
C. rodzajem amnezji.
D. sposobem prowadzenia rozmowy.

ZADANIE 10
Przyporządkuj odpowiednie terminy do poniższych cytatów.
antynatywizm, hylozoizm, hedonizm, natywizm, hylemorfizm, pragmatyzm, idealizm

a) Nie ma nic w umyśle, czego by nie było wcześniej w zmysłach. antynatywizm
b) We wszystkim, co powstaje, znajduje się materia, i ona jest jednym składnikiem, a forma drugim. hylemorfizm

Część II
Na podstawie tekstu wykonaj polecenia.

Karol Wojtyła, Elementarz etyczny
Właśnie z tego stanowiska winna być chyba rozważana sprawa etyki niezależnej. Jeżeli odwołamy się w niej do znanych dobrze ogółowi wypowiedzi prof. Tadeusza Kotarbińskiego, to w programie etyki niezależnej chodzi przede wszystkim o taki system norm moralnych, który jest niezależny od religii, jeżeli zaś jest niezależny od religii, w takim razie oczywiście nie zawiera żadnych zasad określających stosunek człowieka do Boga. To zrozumiałe.
Owszem, koncepcja etyki niezależnej zrodziła się z potrzeb życia – miała zapełnić doraźnie brak programu moralności potrzebnego tym ludziom, którzy stracili wiarę w Boga, stracili przekonanie o Jego istnieniu. Wobec tego nie mogą przyjąć programu etyki religijnej, a z drugiej strony nie mogą też pozostawać bez żadnego programu etycznego.
Adresat istotnie jest ściśle określony. Jeżeli chodzi o samą treść etyki niezależnej, to każdy łatwo zauważy, iż zawarte w niej zasady czy też ideały moralne – to po prostu zasady oraz ideały etyki chrześcijańskiej minus to wszystko, co w niej odnosi się do Boga, co stanowi o jej religijnym charakterze. Zarys jest zresztą dosyć pobieżny. Częściowa zgodność z ideałami oraz zasadami głoszonymi przez etykę chrześcijańską […] jest łatwo zrozumiała.
Etyka chrześcijańska przecież zawiera w sobie całą etykę naturalną, tzn. ten zespół zasad postępowania, który głosi ludziom zdrowy rozum. Etyka naturalna została zaaprobowana w Dekalogu oraz w Ewangelii – moralność oparta na Objawieniu nie może się przeciwstawiać moralności opartej na zdrowym rozumie, może ją tylko dopełniać […].
Etyka naturalna nie oznacza jednak bynajmniej tego samego co etyka niezależna, niereligijna. Jest to etyka nieoparta na Objawieniu, niezwiązana z religią objawioną. Nie jest to jednak etyka niereligijna ani też tym bardziej etyka wynikająca z negacji religii. Nie jest ona taką ani w ujęciu wielkich myślicieli starożytności, ani nawet w ujęciu wielu myślicieli okresu oświecenia. Powód tego jest prosty. Przecież religia, podobnie jak etyka, też jest w zasadniczej mierze wykwitem natury ludzkiej. Ludzkość nie potrzebowała koniecznie Objawienia, ażeby być w jakiś sposób religijną, tak jak nie potrzebowała go, aby określić sobie zręby naturalnej moralności. Sama rozumna natura ludzka stanowi podstawę nie tylko etyki, ale również i religii. Sam rozum prowadzi człowieka do wniosku o istnieniu Pierwszej Przyczyny, która jest Pierwszym Bytem, czyli Bogiem. […]
A jednak chrześcijanin, nawet przy całym szacunku dla czyichkolwiek przekonań, wyczuwa jakąś lukę w koncepcji etyki niezależnej, i to właśnie zaraz na jej początku. Ażeby sensownie mówić o etyce niezależnej, ażeby budować jej program, należałoby naprzód
wykazać, udowodnić niezbicie, że człowiek jest bytem niezależnym. Tylko taki bowiem byt miałby prawo do moralności, której zasady określi mu etyka niezależna. Bez tego program etyki niezależnej nie jest gruntownie racjonalny.
Czy istotnie można by wykazać, że człowiek jest bytem niezależnym? Z wielu jego uzależnień i uwarunkowań zdają sobie doskonale sprawę wszyscy, również i wyznawcy etyki niezależnej. Zależność w istnieniu od Przyczyny Pierwszej, której dowodzi filozofia bytu, nie ujawnia się co prawda w powierzchownym oglądzie świata zjawiskowego, ale też nie znajduje się bynajmniej poza polem rozumu, poza zasięgiem myślenia i wnioskowania.
Dla tylu ludzi zarówno bardzo prostych, jak i bardzo wykształconych nie ulega ona wątpliwości. Dla bardzo wielu innych jest ona problemem poważnym, nie potrafią z całym przekonaniem odrzucić istnienia Boga, ale mocniej lub słabiej liczą się z Jego możliwością.
K. Wojtyła, Elementarz etyczny. [w:] Aby Chrystus się nami posługiwał, Kraków 1979, s. 179–181.

ZADANIE 11
Karol Wojtyła wymienia w tekście Tadeusza Kotarbińskiego jako przedstawiciela etyki niezależnej.

A. Podkreśl tytuł dzieła Tadeusza Kotarbińskiego.
Co to jest personalizm, Uzasadnienie metafizyki moralności, Humanizm integralny, Medytacje o życiu godziwym, Człowiek i Państwo, Bycie i czas

B. Podaj nazwę szkoły, którą reprezentuje Tadeusz Kotarbiński.
szkoła: lwowsko – warszawska

ZADANIE 12
Na czym, zdaniem autora powyższego tekstu, polega „niezależność” etyki?

Etyka niezależna ma być systemem norm moralnych, które powinny być niezależne do religii i nie powinny określać stosunku człowieka do Boga.

ZADANIE 13
Z jakiego powodu, według Karola Wojtyły, powstała etyka niezależna?

Według Karola Wojtyły, etyka niezależna powstałą dla tych ludzi, którzy stracili wiarę w Boga, w Jego istnienie. Wobec tego nie mogą przyjąć programu etyki religijnej, a z drugiej strony nie mogą też pozostawać bez żadnego programu etycznego.

ZADANIE 14
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy sformułuj jedno podobieństwo i jedną różnicę między etyką niezależną a etyką chrześcijańską.

podobieństwo: zawarte w niej zasady postępowania i ideały moralne
różnica: w etyce niezależnej pomięte zostały te zasady, które tyczą się Boga

ZADANIE 15
Czy, zdaniem autora tekstu, między etyką niezależną a chrześcijańską zachodzi sprzeczność? Odpowiedź uzasadnij.

Według autora pomiędzy etyką naturalną a etyką chrześcijańską nie zachodzi sprzeczność. Według niego obie są odzwierciedleniem ludzkiej natury, etyka chrześcijańska zawiera w sobie całą etykę naturalną, która wynika z ludzkiej rozumności.

ZADANIE 16
Wyjaśnij pojęcie etyki naturalnej i podaj nazwisko zwolennika etyki naturalnej z epoki francuskiego oświecenia.
etyka naturalna: Naturalizm w etyce opiera się na przekonaniu, iż wszystkie elementy moralności są zbudowane na stanach natury dostępnych w doświdczeniu zmysłowym lub są z nimi tożsame.
przedstawiciel: Jean Jacques Rousseau

ZADANIE 17
Jaki nurt filozoficzny reprezentuje Karol Wojtyła? Podaj nazwisko innego filozofa reprezentującego ten nurt.
nurt: personalizm chrześcijański
filozof: Jaques Maritain

nurt: fenomenologia
filozof: Edmund Husserl, Leopold Blaustein, Martin Heidegger, Dietrich von Hildebrand, Edmund Husserl, Roman Ingarden, Jean-Paul Sartre, Max Scheler, Edyta Stein, Alfred Schutz, Józef Tischner

ZADANIE 18
Podaj tytuł ważnego w dorobku Karola Wojtyły dzieła filozoficznego.
Osoba i czyn, Miłość i odpowiedzialność

ZADANIE 19
Przedstaw dwa podobieństwa i dwie różnice pomiędzy stanowiskiem etycznym Karola Wojtyły i Immanuela Kanta.

podobieństwa:
Antyrelatywizm etyczny - zarówno jeden, jak i drugi autor przekonany jest o niezależności moralności od zwyczajów, czasu czy też zobowiązań prawnych danego społeczeństwa.
Moralność jako wyróźnik osoby ludzkiej.

różnice:
1. Dla Karola Wojtyły moralność opiera się na Bogu Objawienia, a także na takim, którego istnienie, zgodnie z tradycją tomistyczną udowodnić można w drodze racjonalnego dowodu. U Kanta Bóg, który jest gwarantem istnienia ładu moralnego, jest jedynie jedną z idei regulatywnych, filozof nie wnosi o jego obiektywnym istnieniu.
2. Na gruncie etyki chrześcijańskiej nie znajduje zastosowania formuła imperatywu kategorycznego, która mówi "Postępuj tak, jakbyś życzył sobie, by maksyma twego postępowania była prawem powszechnym" (tu argumentacja jest oparta wyłącznie na przesłankach racjonalnych - nie odnosi się do obiektywnych wartości wyznaczonych przez powszechny ład metafizyczny). U Kanta źródło moralności leży w autonomii, we własnym prawodawstwie woli.
3. W różnicach można byłoby wskazać ewentualnie jeszcze na to, że w etyce chrześcijańskiej to, co moralnie słuszne jest wykonywane nie tylko ze względu na etyczną słuszność, ale również ze względu na obietnicę nagrody - w postaci nieśmiertelności.

ZADANIE 20
Jaka jest, zdaniem Karola Wojtyły, największa słabość, którą człowiek wierzący dostrzega w koncepcji etyki niezależnej?

Nie da się jednoznacznie stwierdzić, że człowiek jest bytem niezależnym. A tylko taki byt miałby prawo do moralności, której zasady określi etyka niezależna.