Maurycy Zamoyski, kandydat na prezydenta

30 lipca przypada 150 rocznica urodzin Maurycego Zamoyskiego, osoby niezwykle zasłużonej dla odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. Rodzicami jego byli Tomasz ordynat Zamoyski i Marii z Potockich. Młodość spędził w Warszawie i w majątkach dziadka Maurycego Potockiego w Jabłonnie i w Zatorze. Kształcił się początkowo w domu, a potem wraz z bratem Tomaszem w szkole średniej w Lesznie, a następnie rozpoczął studia w Stuttgarcie. W wieku niespełna 18 lat, przedwcześnie zmarł mu ojciec i jako najstarszy syn musiał przejąć ordynację i został XV ordynatem. Jego głównym zadaniem było unowocześnianie majątku połączony z dbałością o miejscową społeczność. Lista poczynionych przez niego inwestycji jest duża: cukrownia w Klemensowie, cegielnie i wapienniki, klinkiernia, ochronka dla dzieci, dom kultury dla pracowników ordynacji, włącznie z salą teatralną, szpital, kolej wąskotorowa łącząca Płoskie i Klemensów.

Zamoyski był również mecenasem sztuki i oświaty ludowej. Sfinansował budowę gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, wyłożył również fundusze na budowę pomnika A. Mickiewicza, który został odsłonięty w Warszawie w 1898 r.

Na początku XX stulecia Maurycy Zamoyski włączył się działalność polityczną wspierając narodową demokrację Z ramienia endeków został posłem do I Dumy.

Po wybuchu I wojny światowej, Zamoyski, podobnie jak przedstawiciele jego obozu politycznego, zdecydowanie poparł w niej cara i ententę. Po przegranej Rosji na ziemiach polskich, znalazł się w gronie innych polityków narodowych na emigracji we Francji. Emigranci w Paryżu reprezentowali Polskę wobec aliantów zachodnich. Byli pierwszą dyplomacją państwa polskiego, którego jeszcze nie było na politycznej mapie.

15 sierpnia 1917 r. w Lozannie powołany został Komitet Narodowy Polski, na czele którego stanął Roman Dmowski. Jego zastępcą oraz skarbnikiem został Maurycy Zamoyski. Komitet pod koniec sierpnia 1917 r. powiadomił państwa zachodnie i USA o swym programie, o konieczności odzyskania przez Polskę niepodległości, przy wsparciu tych państw.

Komitet, mógł prowadzić swoją działalność przede wszystkim dzięki funduszom gromadzonych przez Maurycego Zamoyskiego. Członkowie Komitetu aktywnie włączyli się w formowanie Armii Polskiej we Francji, której dowództwo objął później gen. Józef Haller.

Zamoyski zastawił na potrzeby komitetu rodzinną biżuterię o wartości 6,5 mln franków.

Zakończenie działań wojennych i powstanie niepodległej Polski przyjęte zostało przez naszych rodaków przebywających na Zachodzie z ogromnym entuzjazmem. Do „Błękitnej Armii” napływali kolejni ochotnicy, dzięki czemu jej liczebność wzrosła do 25 tysięcy żołnierzy. Jak się później okaże, te wyszkolone i wyposażone wojsko, od kwietnia 1919 r. przerzucane do Polski, odegra decydującą rolę w wojnie polsko-ukraińskiej, a następnie polsko-bolszewickiej. W czasie trwanie tej wojny w 1920 roku, Maurycy Zamoyski, by sfinansować zakupy francuskiej broni dla Polski, nie zawahał się przekazać w zastaw rządowi francuskiemu Ordynacji Zamojskiej.

Po mianowaniu Dmowskiego szefem polskiej delegacji na konferencję pokojową w Wersalu, hrabia Zamoyski został faktycznym liderem prac Komitetu Narodowego Polskiego. Władze tworzącej się Rzeczypospolitej powierzyły mu misję dyplomatyczną w Paryżu. W jej ramach współorganizował pomoc francuską w czasie wojny polsko- bolszewickiej. Angażował się w tworzenie i rozwój sojuszu politycznego i wojskowego polsko-francuskiego z 1921 r.

Ta działalność Maurycego Zamoyskiego na rzecz odzyskania niepodległości spowodowała wysunięcie jego kandydatury na urząd Prezydent RP w 1922 r. Prowadził przez pierwsze cztery tury głosowania. Przegrał w piątej turze uzyskując 227 głosów wobec 289 zdobytych przez Gabriela Narutowicza. Zamoyski porażkę przyjął z honorem. O jego klasie świadczą słowa jakie napisał do swojego konkurenta: „Uznaję z szacunkiem wolę narodu i ubolewam nad zacietrzewieniem, które sprawia, iż pełni Pan swe nowe obowiązki, w goryczy, trudzie i niebezpieczeństwie. Zwróciłem się do mego Stronnictwa, aby nie łączyło mego nazwiska, mojego dobrego imienia obywatela z motłochem, obrzucającym Szanownego Pana kamieniami”

Hrabia Zamoyski powrócił do Polski w 1924 roku. Przez kilka miesięcy był ministrem spraw zagranicznych. Wycofał się z aktywnej działalności politycznej Skupił się na życiu rodzinnym i ratowaniu podupadającego majątku. Dzięki podjętym przez niego działaniom zaczął on wkrótce być z powrotem dochodowy i zaczął przynosić 2 mln złotych czystego zysku rocznie.

Maurycy Zamoyski zmarł 5 maja 1939 roku w Klemensowie, kilka miesięcy po Romanie Dmowskim.

Autor jest dyrektorem oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie