Wojny uliczne. Felieton Grzegorza Gila

Zdarza się także, że proponowane nazwy bywają elementem politycznej prowokacji. W 2021 roku w czarnogórskiej miejscowość Berane komisja z ratusza zgłosiła projekt nazwania jednej z ulic imieniem Ratko Mladicia - skazanego przez Trybunał w Hadze zbrodniarza wojennego, którego bośniaccy Serbowie czczą jako bohatera. Pomysł upadł, ale ujawnił, że procesowi pojednania na Bałkanach daleko do happy endu.

Wydaje się, że dojrzałe demokracje nie znają problemu „ulicznych” prowokacji. Być może dlatego, że większość nazw ulic pochodzi tam od wyrazów neutralnych politycznie. Najpopularniejsze ulice to: Wysoka (High) w Wielkiej Brytanii, Kościelna (Rue de l’Église) we Francji (sic!) oraz Druga (Second) w USA. Z kolei w Rosji wygrywa ulica Środkowa (Tsentralnaya), zaś nad Wisłą króluje ulica Polna. Polska to jednak przypadek trudny z uwagi na ideologiczne uwikłanie pewnej części ulic. W 2017 roku w samym Lublinie, w ramach dekomunizacji, nazwę zmieniły cztery ulice, w tym m.in. ta I Armii Wojska Polskiego, którą przemianowano na Żołnierzy Niepodległej, pośrednio sugerując podległość wszystkich Polaków służących w tej pierwszej. Cóż, bieżąca polityka nie bierze jeńców. Myślę, że w Lublinie jest jeszcze kilka placówek publicznych, których zbiorowi patroni w jakiejś części służyli w I Armii Wojska Polskiego (sam ukończyłem taką szkołę). Ich jednak (raczej) już nikt i nic nie ruszy. Raczej...

Sprawa toponimii (nazw miast czy ulic) z historią w tle komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku stolic, ich reprezentacyjnych placów czy rond, z którymi często wiąże się jakaś aktywność obywatelska. W centrum polskiej „wojny ulicznej” stanął ostatnio Roman Dmowski - współtwórca polskiej niepodległości sprzed ponad 100 lat oraz założyciel Stronnictwa Narodowego. Jego zasług dla Niepodległej nie sposób kwestionować. Część warszawskich rajców chciałaby najchętniej dokonać rebrandingu ronda nazwanego na jego cześć. Alternatywna nazwa rondo „Praw Kobiet” rzeczywiście kontrastuje z sylwetką polityka, który krytycznie oceniał projekt przyznania im praw wyborczych w 1919 roku. Problem polega na tym, że obecna awantura niebezpiecznie łączy w sobie dwa pierwiastki: konserwatywno-narodowy i liberalno-feministyczny. Z ronda Dmowskiego wyrusza co roku „Marsz Niepodległości”. Z rondem tym kojarzy się także aktywność Strajku Kobiet, który wyrażał swój sprzeciw wobec uszczelnienia przepisów antyaborcyjnych przez rządy PiS.

Dobry przykład współistnienia obu przestrzeni znajdziemy za to w (…) Lublinie! Skwer 100-lecia Praw Wyborczych Polek dzieli w tym mieście od ronda Dmowskiego około 1800 metrów. Przypadek Lublina potwierdza, że to bezpieczny dystans. Nie łudźmy się, miejskie nazewnictwo w Polsce nigdy nie było i nie będzie apolityczne. „Wygumkowanie” postaci historycznych z miejsc reprezentacyjnych może spowodować, że zmiany te będą miały charakter sezonowy, a stare nazwy zejdą na jakiś czas do podziemia (#DmowskiZostaje), w którym Polacy są przecież mistrzami świata. Alternatywą dla Warszawiaków byłaby zatem przebudowa istniejącego ronda na dwa mniejsze, dołożenie estakady lub zamiana w skrzyżowanie. W ten sposób Dmowski mógłby istnieć w przestrzeni publicznej „obok” (równolegle lub prostopadle do) Praw Kobiet! Sprawy nie można jednak lekceważyć. W końcu polska polityka jest rodzaju żeńskiego.