Wspomnienia Danuty Wałęsy to historia domowa [ARCHIWALNE ZDJĘCIA]

Kiedy tylko do mediów trafił tekst wspomnień Danuty Wałęsy z podobnymi, gorzkimi zdaniami o jej małżeństwie z Lechem Wałęsą, w tabloidalnych mediach gruchnęła wieść, że Wałęsowie się rozchodzą. Tak na pewno nie będzie - Lech Wałęsa już zdążył ogłosić, że katolicka wiara by im na to nie pozwoliła. Ale skoro tylko katolicka wiara jest przeszkodą, a nie więź z żoną, mówi to właśnie, że z tą więzią jest krucho. "Marzenia i tajemnice" Danuty Wałęsy rzeczywiście pokazują, jak się to dokonało, jak w małżeństwie Danuty i Lecha Wałęsów powstawały dwa oddzielne światy. Ale książka wcale nie jest tylko o tym. To kawałek najnowszej historii Polski, opowiedziany z perspektywy, z której bardzo rzadko jest ona pokazywana.

Danuta Wałęsa: Lubię być pół kroku z tyłu

Historia ta zaczyna się w dniu, w którym młoda dziewczyna, mieszkająca na wsi, gdzie chodziło się do wygódki za stodołą, a wieczorami siedziało przy lampie naftowej (przynajmniej we wczesnym dzieciństwie), z jedną tylko tekturową walizeczką przyjeżdża do Gdańska. Mieszka kątem u rodziny i zaczepia się w kwiaciarni, gdzie pewnego dnia młody mężczyzna wymienił u niej pieniądze. Pojawił się nazajutrz, a po roku z tym trochę zagadkowym młodym mężczyzną Danuta Gołoś bierze ślub.

Jest rok 1969. Dopiero za rok wydarzy się Grudzień 70 i w jej życiu pojawi się "ta cholerna polityka". Na razie wszystko biegnie takim samym torem, jak u wszystkich robotniczych rodzin w siermiężnej, komunistycznej Polsce. Mieszkali w różnych klitkach, biedowali, ale Danuta Wałęsowa wspomina to jako szczęśliwy czas w jej życiu. Jeśli pojawił się jakiś powód do kobiecych łez, to może tylko wtedy, gdy z okna szpitala przy Klinicznej pokazała mężowi ich pierwsze dziecko, syna Bogdana, a mąż jakoś nie wyglądał na uszczęśliwionego. "Gdy poszedł, a ja wróciłam na salę, wydaje mi się, że się rozpłakałam" - wspomina. Poza tym życie biegło zwyczajnie, normalnie, jak u wszystkich. O ile oczywiście życie w tak upokarzającej biedzie końca lat 60. można nazwać normalnym.

Grudzień 1970 r. naruszył to ich wspólne życie, ale jeszcze go nie zburzył. Choć już wtedy pojawia się między Danutą i Lechem osobność, która naznaczyła resztę ich wspólnego życia. "Nigdy mi nie mówił, jak go traktowali na komendzie, o co pytali" - opowiada Danuta Wałęsa, jak wyglądał powrót do domu jej męża, kiedy po paru dniach po wydarzeniach grudniowych został przez milicję zwolniony do domu. Zwolennicy teorii, że to wtedy Wałęsa uwikłał się w jakiś rodzaj kontaktów z SB, nie znajdą we wspomnieniach jego żony żadnej pożywki dla swoich podejrzeń. "Nigdy nie rozmawiał ze mną na tematy polityczne. Nigdy mi niczego nie wyjaśniał" - opowiada Danuta. Ale wtedy jeszcze nie powstały dwa całkiem oddzielone od siebie światy męża i żony. To stało się trochę później.

Danuta Wałęsa zdradza swoje sekrety. Rozmowa z Piotrem Adamowiczem, dziennikarzem, który opracował autobiografię byłej prezydentowej

Najcięższą próbą dla małżeńskiej relacji Wałęsów, tak jak to przynajmniej widać we wspomnieniach Danuty Wałęsowej, był Sierpień 1980 roku. Nie sam strajk w stoczni jeszcze, bo Danuta wspomina go jako niezwykłą atmosferę, która wtedy panowała w mieście, i także w samej stoczni, gdzie odwiedzała swego męża. Dopiero posierpniowa gorączka, tworzenie Solidarności i nieustanne przepychanki z władzą były tym czasem, kiedy w domu Wałęsów coś pękło. "Wraz z Sierpniem wszystko się rozprysło, nasze gniazdko się rozerwało - wspomina Danuta Wałęsowa. Przeżywałam to bardzo, obawiałam się, że coś w moim, w naszym życiu przemija. Ogromnie tego żałowałam, czułam i wiedziałam, że już nigdy nie będziemy prowadzili życia dla siebie".

Po jakimś czasie, gdy ich dom został zamieniony w związkowe biuro, zrobiła karczemną awanturę, po której polityczne narady i posiedzenia przeniosły się do siedziby Związku. Ale męża w ten sposób nie odzyskała. Czuła, że go bezpowrotnie traci i że z całą swoją troską o dom i dzieci ląduje na jakimś marginesie. "Coś pękło, coś się rozlało, podobnie jak wylane mleko, kiedy plama robi się większa, coraz większa. Tak, ja stałam się plamą w tym wszystkim. Byłam plamą, której nikt nie zauważał. Nikt, łącznie z mężem, nie brał mnie pod uwagę, tak jak ja nie brałam pod uwagę moich dzieci" - opowiada.

Karnawał Solidarności, radosne narodowe święto, Danuta wspomina więc jako początek swojej udręki. Jej "Marzenia i tajemnice" pokazują drugą, ukrytą na ogół, domową historię, rewers historii oficjalnej, tej, która trafia do podręczników. Kiedy myślimy o cenie, jaką zapłaciliśmy za odzyskaną wolność, myślimy na ogół o ludziach siedzących w więzieniu, o ofiarach stanu wojennego, o pałowanych przez ZOMO uczestnikach manifestacji. Ale każdy z tych trzymanych w więzieniu, zastrzelonych czy pałowanych miał swój dom, czekające w nich matki czy narzeczone albo dzieci. Niby to wiemy, ale tracimy z oczu. Autobiografia Danuty Wałęsy przypomina o tym wymiarze przeszłości i uświadamia, jaką czasami w tej domowej historii płacono cenę.

Danuta Wałęsa: Lubię być pół kroku z tyłu

Nie znaczy to wcale, że Danuta Wałęsa rozczula się nad swoimi trudnymi doświadczeniami. "Nigdy się nie żaliłam, zawsze byłam niczym siekiera" - deklaruje. "Pomyślałem sobie, że ma power" - potwierdza to od drugiej strony jeden z esbeków, którzy w latach 80. prowadzili całodobową obserwację domu Wałęsów (jego opowieść znalazła się w dodatku do książki, razem ze wspomnieniami innych osób). Czym musiało być dla Danuty Wałęsowej prowadzenie domu i opieka nad pojawiającymi się kolejno dziećmi (przypomnę: ósemka...) widać nie po tym, co mówi, tylko po zdarzeniach, o których ledwie wspomina. Zapaść tuż przed urodzeniem Ani, jeszcze gorsza zapaść na wiosnę 1981 roku, kiedy ledwo zdążyła przed tym, zanim straciła przytomność, zadzwonić na pogotowie. Więcej o tych omdleniach mówi w swoich wspomnieniach Bożena Rybicka-Grzywaczewska. Jeszcze więcej o tym, w jakim napięciu żyła przez całe lata 80., mówią wspomnienia najstarszych dzieci, pamiętających krzyki i płacz mamy po najściach esbeków, czy zreprodukowane w książce milicyjne meldunki, z dosłownie przytoczonymi wiązankami wyzwisk, jakie na głowy esbeków rzucała Danuta Wałęsowa. Choć na ogół znosiła wszystkie te sytuacje z niesamowitym spokojem.

Można się domyślać, że w tym naprawdę heroicznym, choć przyjmowanym jako naturalne, poświęceniu ("nigdy nie myślałam o sobie, żyłam jedynie dla męża i dla dzieci") bolesne było zawsze niedostrzeganie tego poświęcenia przez innych ludzi, a męża zwłaszcza. "Chciałabym być zauważona przez pięć minut na dobę. To mi wystarczy!" - wyznaje. Początkiem jej wyzwalania się z tego rodzaju emocjonalnej zależności była uroczystość wręczenia Pokojowej Nagrody Nobla, przyznanej Wałęsie w 1983 roku. Do Oslo pojechała Danuta (o pomyśle dowiedziała się zresztą od dziennikarza, a nie od męża...), a to, jak znakomicie przeszła przez tę próbę, dało jej po raz pierwszy poczucie własnej wartości. "Już nigdy czegoś podobnego nie przeżyłam, nie doznałam takiego dowartościowania własnej osoby i jeśli można tak powiedzieć, mojego ja" - mówi. Ale dodaje, że w Oslo odbierała noblowski dyplom już nie tylko jako żona Lecha Wałęsy, lecz jako "Danuta, kobieta Polka". To rzeczywiście był początek emancypacji.

"Marzenia i tajemnice" mogłyby właściwie nosić taki sam tytuł, jak wspomnienia Lecha Wałęsy, czyli "Drogi do wolności". Tyle że Wałęsa przedstawia historię publiczną (żona w jego wspomnieniach prawie się nie pojawia...), a Danuta Wałęsa - historię domową. Bez tej drugiej nie byłoby pierwszej. "Teraz, po latach, myślę, że miał we mnie jakby tarczę, opokę" - pisze o swoim mężu. Potwierdzają to jej dzieci, a także ci, którzy obserwowali dom Wałęsów z bliska przez te lata.

Chciałoby się, żeby historia publiczna i domowa zeszły się dziś na nowo, i w życiu państwa Wałęsów, i w polskim życiu. Ale nie jest to takie proste. Za ostatni etap ich małżeństwa, już po prezydenturze Wałęsy i po przegranych przez niego wyborach Danuta Wałęsa wystawia sobie ledwie trójkę. Ceną za wyemancypowanie się jest bowiem życiowa samotność. "Pewne sprawy nie potoczyły się tak, jakbym chciała - przyznaje w zakończeniu książki. - Po prostu jestem samotna. Lecz ja Danuta jestem szczęśliwa. Poradziłam sobie. Mimo że jestem samotna, czuję się z tym dobrze, gdyż mam swoje życie".

Skąd ta samotność? Mąż dawne życie publiczne, wiece i przemówienia, zrekompensował sobie internetem. Kiedyś zaproponował nawet żonie, że w domu rozmawiać będą ze sobą... przez Skype. "Mam prawo nienawidzić komputera" - komentuje Wałęsowa.

Wbrew wrzawie, jaka towarzyszyć będzie wydaniu wspomnień Danuty Wałęsy, nie wydaje mi się, żeby chciała ona swoją książką przypieczętować nieformalną separację małżeństwa. Jest, wydaje mi się, dokładnie na odwrót. Chociaż siedzenie obok w jednej kościelnej ławce z mężem jest dziś powodem cierpienia, Danuta Wałęsa, niczym polska Penelopa, nadal czeka na swojego męża. Marzycielka, którą z rodzinnej wsi marzenia zaprowadziły w szeroki świat, dziś marzy o tym, "że mąż i ojciec do nas powróci". I właśnie tym marzeniem dzieli się z czytelnikami na koniec swych wspomnień.

Takie marzenie po tym wszystkim? Ów esbek miał rację. Danuta Wałęsa ma niesamowity power...

Jarosław Zalesiński