Wzgórze Czwartek. To tu narodził się Lublin? Poznaj część historii miasta

Osada znajdująca się na Czwartku prawdopodobnie miała formę otwartą, bez dodatkowych umocnień i z biegiem lat rozprzestrzeniła się na sąsiadujące wzgórza: Zamkowe, Staromiejskie, Grodzisko, Żmigród czy Białkowskie. O takim przebiegu historii mogą świadczyć pozostałości osady, na które natrafiono podczas wykopalisk i związanych z nimi odkryć archeologicznych. Jak podaje Henryk Gawarecki w jednym ze swoich przewodników po Lublinie, chodziło o odkrycie na tym terenie m.in. dziewięciu półziemiankowych chat z urządzeniami ogrzewczymi, liczne fragmenty ceramiki, a także pozostałości na terenie Starego Miasta. W VIII i IX wieku nastąpił dość szybki rozwój osady i legenda głosi, że prawdopodobnie już w 986 r., choć nie jest to nigdzie potwierdzone, wybudowano pierwszy na owym wzgórzu kościół, który za patrona przyjął św. Mikołaja, opiekuna kupców i dzieci, co może wskazywać na handlowy charakter terenu. Jak podają historycy większość osad o nazwach związanych z dniem odbywania się targów uformowała się w XI w., co może świadczyć o tym, że właśnie wtedy Wzgórze Czwartek otrzymało tę nazwę.

Pod koniec XII w. pojawiła się pierwsza pisana wzmianka o Lublinie w Kronice Wincentego Kadłubka, w 1198 r. „de Lubelnia” w dokumencie potwierdzającym powstanie archidiakonatu lubelskiego, z kolei w 1228 r. padła po raz pierwszy oficjalnie pełna nazwa „Lublin”. I jak podają historycy, pochodzi ona od nazwy osobowej Lubla utworzonej od imienia Lubomir, poprzez dodanie przyrostka-la.

- Zygmunt Sułowski wyraził przypuszczenie o łączeniu Lublina z imieniem Lubel (Lubelnia), w analogii do stosunku nazw Wróblin, Wróbel. Założycielem czy właścicielem Lublina w zamierzchłych czasach mógł być zatem człowiek o imieniu Lubel, bądź Lubla – czytamy na stronie powstałej z okazji jubileuszu 700-lecia miasta.

Powstanie kościoła pw. św. Mikołaja - tego, który obecnie znajduje się na wzgórzu Czwartek, datowane jest przez archeologów na XVI w., choć pierwszą adnotację o nim możemy znaleźć w spisie świętopietrza z połowy XIV w., również w dokumentach z 1424 r. pojawia się informacja, że w tym miejscu znajdowała się drewniana kaplica. Niektórzy dopatrują się historii, że obecny kościół mógł zostać wzniesiony na pozostałościach fundamentów dawnego starosłowiańskiego obiektu sakralnego, jednak nie potwierdzają tego dostępne źródła archiwalne.

W 1317 roku Władysław Łokietek na ręce Macieja z Opatowca nadał Lublinowi prawa miejskie na prawie magdeburskim, określił obowiązki ławy miejskiej, wójta i mieszkańców grodu. W czasie panowania Kazimierza Wielkiego miasto stało się ważnym ośrodkiem strategicznym i politycznym broniącym wschodniej granicy kraju, zyskało zamek i zostało otoczone murami obronnymi, zamkniętymi dwoma bramami – Grodzką i Krakowską. W tym czasie wzgórze Czwartek znalazło się poza granicami miasta, wytworzyła się tam tzw. jurydyka duchowa, posiadająca własne cechy rzemieślnicze, m.in szewski, piekarski, krawiecki i kuśmierski. Przy kościele funkcjonowała murowana szkoła i szpital, a od XVII wieku mieściło się tam również „Stowarzyszenie, czyli Bractwo Muzyków Różnych Instrumentów Używających”.

Nazwę przedmieścia „Czwartek suburbium Lublinense” możemy odnaleźć w zachowanych kronikach Jana Długosza z XV w.

- Zapisy z XV wieku pośrednio wskazują, że Czwartkiem nazywano jedno z dwóch istniejących wtedy przedmieść Lublina, a lokalizacja pewnych zaliczanych do Czwartku ról sugeruje, że być może rozumiano pod tą nazwą niemal całą północną, położoną na lewym brzegu Czechówki część terenów należących do miasta – czytamy w „Historii dzielnic Lublina”, publikacji wydanej z okazji 700-lecia lokacji miasta.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się na Czwartku kamienice czynszowe i zabudowania o charakterze dworkowym, jednak jedyną zachowaną starszą budową jest wyłącznie kościół św. Mikołaja przy ul. Krzywej.

W latach 50. XX przy ul. Czwartek powstały budynki mieszkalne wg projektu Stanisława Króla.
Przy ul. Szkolnej 8, tam gdzie obecnie mieści się NFZ, dawniej miał siedzibę Żydowski Dom Kultury im. I.L. Pereca. Budynek powstał w latach 30. XX wieku z inicjatywy działaczy Bundu. W czasie II wojny światowej pełnił rolę szpitala, później po wojnie centrum życia żydowskiego w Lublinie, następnie gmach przejęła ówczesna Akademia Medyczna. Z kolei w dawnym budynku Miejskiej Szkoły Powszechnej przy ul. Szkolnej 3 mieści się obecnie IV Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej. Obiekt wybudowano w 1924 roku według projektu lubelskiego architekta Ignacego Kędzierskiego, po czym rozbudowano w latach 50. XIX w.

U stóp wzgórza Czwartek do dziś znajduje się czynne targowisko.