Mjr „Zapora”: My nigdy nie poddamy się! Felieton Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie

Hieronim Dekutowski urodził się w 24 września 1918 r. w Dzikowie pod Tarnobrzegiem, jako najmłodsze, dziewiąte dziecko Jana (członka PPS i piłsudczyka) i Marii z d. Sudacka. W latach szkolnych Hieronim działał w Związku Harcerstwa Polskiego, był także członkiem Sodalicji Mariańskiej i szkolnego Hufca Przysposobienia Wojskowego. W 1939 r. uzyskał maturę. W czasie kampanii polskiej we wrześniu 1939 r. zgłosił się ochotniczo do WP, brał udział w obronie Lwowa. Ewakuował się na Węgry, gdzie został internowany. W 1940 r. był żołnierzem Armii Polskiej we Francji, a później przedostał się do Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. 24 kwietnia 1942 r. zgłosił się na przeszkolenie dywersyjne do pracy w kraju.

Po ukończeniu specjalistycznych kursów, w nocy z 16 na 17 września 1943 r., Dekutowski został zrzucony do Polski jako cichociemny. Po kilkutygodniowej aklimatyzacji, od listopada 1943 r. objął funkcję dowódcy plutonu w zgrupowaniu partyzanckim OP 9 w Obwodzie AK Zamość. W styczniu 1944 r. został szefem Kedywu w Inspektoracie AK Lublin-Puławy i jednocześnie dowódcą oddziału dyspozycyjnego Kedywu. Od stycznia do lipca 1944 r. jego oddział przeprowadził samodzielnie i wspólnie z partyzantami Mariana Sikory „Przepiórki” 83 akcje bojowe i dywersyjne przeciwko Niemcom.

Po wkroczeniu Sowietów w lipcu 1944 r. poszukiwany przez NKWD „Zapora” ukrywał się, jednak już na początku 1945 r. odtworzył oddział partyzancki podległy wówczas Delegaturze Sił Zbrojnych. W końcu kwietnia 1945 r. „Zapora” i jego podkomendni wyruszyli za San, na Podkarpacie, gdzie przeprowadzili kilkutygodniowy rajd, w trakcie którego rozbijali posterunki MO i uwalniali aresztowanych. 1 czerwca 1945 r. Dekutowski został awansowany do stopnia kapitana i mianowany dowódcą oddziałów leśnych Inspektoratu DSZ Lublin. W lipcu 1945 r., na rozkaz dowództwa, ujawnił większość swoich ludzi, jednak wobec wątpliwych gwarancji bezpieczeństwa ze strony komunistów zaczął się ukrywać w rodzinnych stronach. W październiku 1945 r. wraz z grupą podkomendnych podjął dwie nieudane próby przedarcia się na Zachód przez „zieloną granicę”.

W grudniu 1945 r. nawiązał kontakt z Okręgiem WiN Lublin, podporządkował się inspektorowi lubelskiemu i rozpoczął odtwarzanie oddziału dywersyjnego. 27 maja 1946 r. otrzymał stanowisko komendanta oddziałów leśnych Inspektoratu WiN Lublin (OPL). W latach 1944-1947 oddziały podległe „Zaporze” przeprowadziły ponad 600 akcji. Rozbito 68 posterunków MO, 17 placówek ORMO, 16 urzędów gminy, 85 spółdzielni, 11 agencji pocztowych. Według wyliczeń resortu bezpieczeństwa śmierć poniosło 328 osób (w tym 10 funkcjonariuszy UB, 70 MO, 27 ORMO, 53 żołnierzy WP, KBW, 27 z NKWD i Armii Czerwonej), a kolejne 73 zostały ranne.

Hieronim Dekutowski ujawnił się 21 czerwca 1947 r. przed PUBP w Lublinie, jednak w dalszym ciągu prowadził działalność konspiracyjną. Późnym latem 1947 r. „Zapora” przekazał dowództwo nad pozostałymi w podziemiu żołnierzami kpt. Zdzisławowi Brońskiemu „Uskokowi” i wraz z kilkoma oficerami podjął próbę wyjazdu na Zachód.

Przerzut okazał się prowokacją MBP i WUBP w Lublinie. 16 września 1947 r. „Zapora” i jego ludzie zostali aresztowani na punkcie przerzutowym w Nysie. Wszyscy trafili do Centralnego Aresztu Śledczego MBP na warszawskim Mokotowie, gdzie przeszli ciężkie i brutalne śledztwo. Według jednego z więziennych przekazów, 31-letni wówczas „Zapora” przed śmiercią wyglądał jak zmaltretowany starzec - siwe włosy, wybite zęby, połamane ręce, nos i żebra, zerwane paznokcie.

15 listopada 1948 r., wyrokiem WSR w Warszawie, wszyscy zostali skazani na karę śmierci. Jedynie Władysławowi Sile-Nowickiemu „Stefanowi” karę śmierci zamieniono później na dożywotnie więzienie. 7 marca 1949 r., w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, kat MBP Piotr Śmietański wykonał wyroki śmierci na „Zaporze” i jego oficerach. Zgodnie z oficjalnym protokołem, egzekucję rozpoczęto o godz. 19.00 mordując mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zaporę”, a następnie w kilkuminutowych odstępach od strzałów w tył głowy zginęli: kpt. Stanisław Łukasik „Ryś”, por. Roman Groński „Żbik”, por. Jerzy Miatkowski „Zawada”, por. Tadeusz Pelak „Junak”, por. Edmund Tudruj „Mundek” i por. Arkadiusz Wasilewski „Biały”. Ich ciała pogrzebano potajemnie na ówczesnym Cmentarzu Cywilnym Powązki.

Latem 2012 r., w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN, odkryto jamę grobową, z której wydobyto szczątki Hieronima Dekutowskiego „Zapory” i jego podkomendnych. Państwowa uroczystość pogrzebowa odbyła się 27 września 2015 r. w Dniu Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej. Szczątki „Zaporczyków” spoczęły w nowo wybudowanym Panteonie - Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych, pomniku znajdującym się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

23 maja 1994 r. decyzją Sądu Wojewódzkiego w Warszawie unieważniono wyrok wobec „Zapory”. 15 listopada 2007 r. Prezydent RP Lech Kaczyński „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej” odznaczył Hieronima Dekutowskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Grzegorz Makus
Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Lublinie