Czar wigilijnej nocy

Przygotowania do wieczerzy

24 grudnia to szczególny dzień.
- Tradycja nakazywała wstać wcześnie. Cała rodzina od świtu zabierała się do pracy. Każdy miał swoje zadania i obowiązki. Ojciec - głowa rodziny - szedł do lasu po choinkę, on też ją zwykle ubierał, kobiety gotowały i nakrywały do stołu - opowiada Magdalena Połoncarz z Muzeum Wsi Lubelskiej. - Ten był przykryty białym obrusem, pod który wkładano siano - dodaje. Do dziś na wigilijnym stole ustawia się jedno nakrycie więcej niż jest uczestników wieczerzy. - To miejsce jest przeznaczone dla zbłąkanego wędrowca. Kto wie, czy w tę noc do naszych domów nie zapuka sam Jezus - mówi Połoncarz.

Czas przystroić drzewko

- Choinka symbolizuje rajskie drzewo życia, do którego utraciliśmy dostęp z powodu grzechu pierwszych rodziców. Upadek i odkupienie człowieka zawierają się w symbolice tego udekorowanego drzewka - opowiada Magdalena Połoncarz. - Zwyczaj ubierania choinki w znanej formie przyszedł do nas na przełomie XVIII i XIX wieku, początkowo był kultywowany we dworach. Zawieszane na drzewku w wigilię ozdoby i smakołyki nie były dobrane przypadkowo - twierdzi.

Jabłka symbolizowały zdrowie i urodę, orzechy zawijane w złotko miały zapewnić dobrobyt i siły witalne, pieczone ciastka - dostatek na przyszły rok, łańcuchy z bibuły lub słomy wzmacniały rodzinne więzi, a anioł mocowany na wierzchołku drzewka - miał opiekować się domem i jego mieszkańcami. Wskazywał drogę do Zbawiciela - wyjaśnia ekspertka.

Gdy zabłyśnie pierwsza gwiazdka

Kolację wigilijną, w polskiej tradycji postną, rozpoczyna modlitwa i czytanie fragmentu Ewangelii według św. Mateusza lub Łukasza, dotyczącego narodzin Jezusa. - Dawniej zajmował się tym najstarszy mężczyzna z rodu - mówi Połoncarz.

Potem przychodzi czas dzielenie się opłatkiem. - Kiedyś łamano się również chlebem. To znak wyrażający miłość i jedność uczestników wigilii ze wspólnotą Kościoła. Wyraża on też poświęcenie się służbie bliźnim. Łączy ze sobą ludzi nawet najbardziej poróżnionych - opowiada. W regionach wiejskich zaraz po wieczerzy gospodarz zanosił opłatek do obory - dla zwierząt. W ten sposób odwdzięczał się im za całoroczną służbę człowiekowi - dodaje.

Pyszności z wigilijnego stołu

Liczba potraw podawanych w wieczór wigilijny zależała i do dziś zależy od zamożności rodziny, od miejscowych zwyczajów oraz od pomysłowości gospodyń. - Liczba ta może być parzysta lub nieparzysta, kiedyś wielką wagę przykładano do jej znaczenia symbolicznego. Zwykle dań było dwanaście, tyle co apostołów. Ale mogło ich być również np. siedem, tyle co dni w tygodniu, czy dziewięć, tyle co chórów anielskich. Do dziś zachowała się tradycja, która nakazuje każdej potrawy spróbować, taki rytuał zapewni nam szczęście przez cały rok - wyjaśnia Magdalena Połoncarz . - Wieczerza łączyła członków rodziny, była błogosławieństwem - dodaje.

Do najbardziej typowych potraw należą: barszcz z uszkami, ryby przyrządzane na różne sposoby, kapusta z grochem, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kluski z makiem, cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców czy tradycyjna we wschodnich regionach Polski - kutia.

Pasterka - zwieńczenie Wigilii

- To uroczysta msza odprawiana o północy z 24 na 25 grudnia. W Polsce jest jedną z najważniejszych świątecznych tradycji - tłumaczy Agnieszka Ławicka z działu etnografii Muzeum na Zamku w Lublinie. - Podczas pasterki witamy narodzonego Chrystusa, oficjalnie rozpoczynamy świętowanie - dodaje.

- I tak pierwszy dzień świąt jest dniem poświęconym rodzinie, zacieśniamy więzi, śpiewamy kolędy, biesiadujemy. Dopiero drugiego dnia odwiedzamy przyjaciół i sąsiadów oraz przyjmujemy gości - tłumaczy Ławicka. Wtedy też do domów zaczynają pukać kolędnicy.