Spór o Donżon na Zamku Lubelskim. Kto go wybudował? Przewodnik zarzuca władzom zakłamywanie historii

"Sen o mieście". Widowisko na dziedzińcu Zamku Lubelskiego (mat. archiwalny)

Zakłamywanie historii zarzuca lubelskim samorządom - województwa i miasta - przewodnik z Lublina Wojciech Górski. Chodzi o nazywanie zamkowego donżonu „wieżą Daniela”.
Nikt z przewodników nie używa dzisiaj tej nazwy.

Ale padła ona w przedstawieniu „Sen o mieście” . Spektakl odbywał się na dziedzińcu Muzeum Lubelskiego w lipcu i sierpniu ubiegłego roku i był jednym z wydarzeń oficjalnych obchodów 700-lecia nadania Lublinowi praw miejskich.
W przedstawieniu wykorzystany został tekst utworu „Poemat o mieście Lublinie” autorstwa jednego z najbardziej znanych lubelskich poetów - Józefa Czechowicza. Poemat powstał w 1934 roku, wówczas wiedza o historii baszty na Zamku Lubelskim była znacznie mniejsza i rzeczywiście funkcjonowała teoria o wybudowaniu owej baszty przez Daniela Halickiego. W artystycznej wizji historii Lublina reżyser przywołał poemat jako najbardziej znany wśród mieszkańców miasta wiersz opisujący historię miasta.

Zdaniem pana Górskiego, to było niedopuszczalne powielanie nieprawdziwych informacji na temat powstania donżonu
Czy aby być w zgodzie z prawdą historyczną, powinniśmy teraz dokonać poprawek w poemacie?

Co wiemy o donżonie?
Lubelski donżon to wysoka budowla wzniesiona z kamienia i cegły, podzielona kondygnacjami, z klatką schodową wybudowaną wewnątrz grubości muru. Wykazuje wiele cech wspólnych z wieżami obronno-mieszkalnymi, wieżami ostatniej obrony, ich umiejscowieniem oraz rolą w zabudowaniach zamkowych. Jednak największe dyskusje wywołują właśnie początki wieży.

Dlaczego?
Chodzi o zapis Jana Długosza. Według niego, wieża powstała po najeździe Rusinów na ziemię lubelską w 1244 roku. W zapisie tym pojawiło się również imię księcia ruskiego Daniela jako fundatora „w środku zamku okrągłej wieży z wypalonych cegieł, z obejściem i blankami na szczycie”. Długoszowi zawierzyli autorzy XIX-wiecznych przewodników Seweryn Zenon Sierpiński oraz Maria Antonina Ronikierowa, których opinia była zgodna z polityką rosyjskiego zaborcy. Związek halickiego księcia z lubelską wieżą zaborcy potwierdzali w ukazującej się wówczas powszechnie dostępnej ikonografii. W dyskusji na temat powstania lubelskiej wieży należy przywołać stanowisko Jadwigi Teodorowicz-Czerepińskiej, która jako inicjatora budowy wieży podaje także księcia Daniela, przyjmując bez zastrzeżeń zapis Jana Długosza. Powołała się również na wyniki ekspertyzy geotechnicznej dotyczącej m.in. pochodzenia kamienia zastosowanego przy budowie lubelskiej wieży. Nigdy dotychczas niewykorzystane dla celów naukowych orzeczenie geotechniczne, nieobciążone żadną interpretacją historyczną J. Teodorowicz-Czerepińska uznała „za dowód ruskiego pochodzenia donżonu”.

To stanowisko zostało obecnie zakwestionowane przez historyków. Co o tym przesądziło?
Obecne badania historyków wykluczyły Daniela jako twórcę lubelskiego donżonu. Wykluczają go również przekazy źródłowe, wyniki prac archeologicznych oraz technologia budowy wieży. Obecny stan wiedzy wskazuje na to, że Daniel nie zdobył Lublina, a odebrał jedynie przysięgę wierności od jego mieszkańców. Czas jego pobytu na ziemi lubelskiej, nie tylko w Lublinie, jest określany na kilka tygodni. Dodatkowo w tym czasie, tzn. w 1244 roku, ziemie księcia Daniela były zagrożone najazdem wojsk węgierskich sprzymierzonych z księstwem krakowsko-sandomierskim i książętami czernichowskimi, co było przyczyną jego odstąpienia od oblężenia Lublina. Ponadto K. Myśliński stwierdza, że w historiografii rosyjskiej lubelska wieża nie jest wymieniana jako zabytek budownictwa ruskiego. Ruskie źródła milczą także w kwestii władania Daniela w Lublinie, jak i jego działalności budowlanej.

Jeśli nie Daniel , to kto? Lubelscy radni sugerują nadanie donżonowi nazwy wieża Piastów.
Ustalenie osoby fundatora i czasu powstania lubelskiego donżonu na podstawie ubogich źródeł pisanych jest trudne. Pomocne mogą się okazać badania architektoniczne. Od końca lat pięćdziesiątych XX wieku prowadziły je Pracownie Konserwacji Zabytków. W latach siedemdziesiątych XX wieku kontynuował je Wojciech Koziejowski, który jako pierwszy wskazał na romański charakter architektury wieży. Datuje jej powstanie na połowę XIII wieku. To datowanie skłoniło autora do wskazania księcia Bolesława Wstydliwego jako jej fundatora. Z hipotezą tą zgodził się również prof. Ryszard Szczygieł, twierdząc, że po najazdach Tatarów w 1241 roku i Prusów w 1244 roku grodu nie odbudowano. Przeprowadzono wówczas naprawy umocnień, aby mógł pełnić jedną ze swoich funkcji.

Ale są też inni potencjalni fundatorzy. O kogo chodzi?
Inna z hipotez wskazuje jako fundatora lubelskiej wieży księcia Leszka Czarnego. W zwycięskiej bitwie pod Bogucinem w 1273 roku zginął kasztelan łukowski. Śmierć kasztelana osłabiła zdolności obronne północno-wschodnich granic Małopolski, strzeżonych przez gród w Łukowie. Wykorzystały to wojska litewsko-jaćwiesko-żmudzkie, które spustoszyły Lublin. Po kolejnym spustoszeniu miasta książę Leszek Czarny zaatakował ziemie ruskie. Książę ten po odparciu najazdu litewsko-jaćwieskiego na ziemię lubelską ufundował jako votum kościół parafialny w Lublinie.

Zatem Bolesław czy Leszek? Przy czym obaj Piastowie.
Donżon z całą pewnością powstał w drugiej połowie XIII wieku i jest jedynym przykładem architektury romańskiej w Lublinie.