Z jego pasji zrodził się Słownik biograficzny żołnierzy BCh

Marian Wojtas urodził się 21 listopada 1925 roku we wsi Michalów w powiecie tomaszowskim. Jak większość swoich rówieśników w tamtych czasach nie miał łatwej drogi do edukacji. Pięć oddziałów szkoły podstawowej ukończył w sąsiedniej wsi Wożuczyn, zaś oddział szósty i siódmy w Rachaniach. Dalszą edukację kontynuował w gimnazjum i liceum w Tomaszowie Lubelskim. Należy zaznaczyć, że zdobywanie wiedzy musiał łączyć z pracą w gospodarstwie rolnym swoich rodziców (Józefa i Teofili Wojtasów). Już w czasie nauki w gimnazjum związał się z ruchem ludowym i został członkiem gimnazjalnego zarządu koła Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. Dał się też poznać jako doskonały organizator i działacz terenowy młodzieżowej organizacji ludowej w swoich rodzinnych stronach.

Po zakończeniu działań wojennych w 1939 roku szybko zorganizował „akcję” zbierania broni i amunicji z pobojowisk w swoich rodzinnych stronach. Jak się później okazało, zbiory te przydały się partyzantom z kręgów BCh . W okresie okupacji niemieckiej w latach 1940-1944 zatrudnił się jako pracownik (początkowo sezonowy, a potem na stałe) w cukrowni w Wożuczynie. Etat w zakładzie produkcyjnym w ważnym dla okupanta sektorze gospodarki uchronił go od wywiezienia na roboty przymusowe do Niemiec. Mimo młodego wieku (zaledwie 17 lat) już w 1942 roku wstąpił w szeregi konspiracyjnych struktur ruchu ludowego - Batalionów Chłopskich – gdzie działał pod pseudonimem „Karp”. W okresie od 1943 roku do 15 sierpnia 1944 roku był żołnierzem 1 kompanii kadrowej Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa na terenie powiatu tomaszowskiego, dowodzonej przez Franciszka Pomykało. Do jego najważniejszych zadań należała łączność (pełnił rolę kuriera rozkazów między poszczególnymi placówkami) ponadto zajmował się kolportażem konspiracyjnej prasy ruchu ludowego. Brał też udział w wielu akcjach bojowych przeciwko Niemcom oraz nacjonalistom ukraińskim - m.in. na cukrownię w Wożuczynie. Za zasługi bojowe został awansowany do stopnia sierżanta.

Latem 1944 roku jak wielu młodych członków BCh z powiatu tomaszowskiego za namową swoich dowódców wstąpił w szeregi Milicji Obywatelskiej. W zamyśle dowódców i lokalnych liderów B.Ch. takowy „angaż” miał przyczynić się do ochrony ludności miejscowej w regionie i utrzymania porządku publicznego. Niestety jak czas pokazał partyzanci z BCh nabrali się na lep komunistycznej propagandy oraz piękne hasła nowego systemu władzy. Marian Wojtas, pracował krótko na posterunku MO w Rachaniach. Pretekstem do rezygnacji z pracy w MO była chęć kontynuowania przerwanej nauki i chęci dalszej edukacji uzupełnienie wykształcenia z zakresu szkoły średniej w Tomaszowie Lubelskim. Od 1947 roku był studentem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego na kierunku filozofia/historia, który ukończył w 1951 roku uzyskując dyplom magistra. W trakcie studiów i bezpośrednio po ich ukończeniu ponownie zaangażował się w działania na rzecz młodzieży w strukturach powojennego ruchu ludowego. Działał w ZMW „Wici” i ZMP. Współorganizował ZMW „Wici” na terenie województwa lubelskiego i wchodził w skład prezydium Zarządu Wojewódzkiego tej organizacji. Warto nadmienić, że już w okresie studiów podjął pracę w Archiwum Państwowym w Lublinie (lata 1949-52). Od początku lat 50-tych XX wieku do emerytury w latach 90-tych był zatrudniony na różnych stanowiskach kierowniczych w sektorze budownictwa. Na emeryturę odszedł jako naczelny dyrektor Zjednoczenia Budownictwa Rolniczego w Lublinie.

Przez prawie całe życie zawodowe był związany z ruchem ludowym i sektorem budownictwa w rolnictwie, ale dopiero na emeryturze powrócił do swojego pierwszego wykształcenia – historyka. W połowie lat 90-tych zainicjował powstanie „Słownika biograficznego żołnierzy Batalionów Chłopskich na Lubelszczyźnie”. Pierwszy tom ukazał się w 1998 roku, a kolejne wydawano średnio co trzy lata. Publikacja ma charakter dokumentacyjno-naukowy, bowiem obok typowych biogramów partyzantów i działaczy z BCh zamieszczano też materiał ikonograficzny. W latach 1998-2020 ukazało się 7 tomów „Słownika…”, który z miejsca stał się przysłowiową kopalnią wiedzy dla historyków, regionalistów, nauczycieli, jak i pasjonatów historii. Tom 8 jest w przygotowaniu przez zespół redakcyjny. Redaktor po latach wspominał, że na pomysł takiego dzieła wpadł dość dawno, bo jeszcze w latach 80-tych ubiegłego stulecia, ale dopiero życie emeryta pozwoliło na realizację tych planów. Jak sam skromnie podkreślał „Słownik..” to praca zespołu redakcyjnego. Ale nie będzie kurtuazją stwierdzenie, że bez zaangażowania i benedyktyńskiej pracy redaktora naczelnego – Mariana Wojtasa - oraz wydeptywania przez Niego wielu ścieżek, by załatwić finansowanie wydania poszczególnych tomów, efekty końcowe byłyby zapewne dużo skromniejsze.

Marian Wojtas wspominał też, że praca nad słownikiem „jest wyrazem hołdu za trud i ofiary, jakie poniosła polska wieś w okresie II wojny światowej. Dla potomnych stanowić będzie pomnik chwały i niejednokrotnie jedyny trwały ślad po tych, którzy zginęli w walce bądź zostali zamordowani w obozach koncentracyjnych lub innych miejscach kaźni”. W epilogu tomu III Słownika… autor informował, że „.. ze względu na lata, których ciężar odczuwam coraz bardziej, kolejnego tomu nie podejmuję się już wydać.” Na szczęście pod presją członków Zarządu Głównego Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich, zmienił swoją decyzję, mimo ukończonych wówczas 82 lat życia.

Innym zadaniem, któremu Marian Wojtas poświecił swój wolny czas, była edukacja młodzieży. Jako weteran walk partyzanckich spotykał się z młodzieżą ze szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich na terenie województwa lubelskiego. Był gościem niezliczonych akademii, apeli, uroczystości rocznicowych czy świąt ważnych dla ruchu ludowego, na których opowiadał o osobistych przeżyciach wojennych, pracy w ruchu ludowym, ale też o miłości do Ojczyzny i zaangażowaniu na rzecz dobra wspólnego. Zapewne wielu z nas (czytelników) być może było świadkami jego płomiennych wystąpień, które ogniskowały uwagę słuchaczy i zachęcały refleksji.

Za działalność edukacyjną, zawodową i społecznikowską był wielokrotnie nagradzany. Uhonorowano go m.in. : Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Batalionów Chłopskich, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945, Złotym Krzyżem Zasługi czy Odznaką Zasłużony dla Miasta Lublina.

W dniu 1 października 2023 roku ppłk Marian Wojtas odszedł na wieczną wartę.

Cześć Jego Pamięci!