Milczące ofiary wojny na Ukrainie: przestępstwa przeciwko środowisku. Środa z Instytutem Europy Środkowej

W ciągu trzech miesięcy zostało udokumentowanych 245 ekoprzestępstw wojska rosyjskiego na terytorium Ukrainy oraz Morza Czarnego i Morza Azowskiego. Straty z tytułu dewastacji środowiska sięgnęły 201 mld UAH (ok. 6,8 mld USD). Najwięcej przypadków ekobójstwa odnotowano w obwodach kijowskim, donieckim, dniepropietrowskim i ługańskim. W sumie na terytorium kraju zarejestrowano już ponad 1,5 tys. przypadków negatywnego wpływu działań na środowisko. W strefie wydarzeń wojennych znajdują się elektrownie jądrowe, porty morskie, składowiska niebezpiecznych odpadów, przedsiębiorstwa przemysłowe, w tym zakłady metalurgiczne i chemiczne. Udokumentowano zarówno przypadki pożarów w bazach zaopatrzenia w produkty naftowe, na stacjach benzynowych, składowiskach niebezpiecznych odpadów, jak i liczne uszkodzenia obiektów ciepłowniczych i wodociągowych. Powoduje to znaczne szkody w ekosystemach, prowadzi do zanieczyszczenia środowiska i zmniejsza populacje gatunków roślin i zwierząt.

Do tej pory odnotowano następujące przestępstwa przeciwko środowisku:

• uszkodzenia obiektów jądrowych i potencjalne zagrożenie radiacyjne i jądrowe;
• zniszczenia lub uszkodzenia infrastruktury i obiektów przemysłowych, co doprowadziło do znacznego zanieczyszczenia środowiska;
• pojawienie się tzw. military waste w wyniku działań wojennych, zwłaszcza zanieczyszczeń chemicznych;
• niszczenie rezerwatów i innych obszarów, szczególnie chronionych;
• minowanie oraz zanieczyszczenie dróg wodnych.

Walki objęły już jedną trzecią obszaru rezerwatów przyrody na Ukrainie (1,2 mln ha), w związku z czym znaczne straty poniosły chronione obiekty przyrody, zwłaszcza rezerwaty przyrody i biosfery, parki narodowe, ogrody zoologiczne i narodowe parki przyrody. Do najbardziej znanych należą największy w Europie rezerwat stepowy Askania Nowa i Czarnomorski Rezerwat Biosfery, które znajdują się na liście obiektów chronionych UNESCO. Obecnie trwająca wojna grozi ich całkowitym zniszczeniem. Działania wojenne mogą również doprowadzić do zdewastowania parku narodowego Święte Góry, położonego nad rzeką Siewierski Doniec (40,6 tys. ha).

Zanieczyszczenia związane z wojną mają też negatywny wpływ na problemy ekologiczne w państwach graniczących z Ukrainą. Niektóre ryzyka, zwłaszcza skażenia radioaktywnego, zagrażają środowisku w skali kontynentalnej i planetarnej. Największe oburzenie wywołały jednak działania Rosji skierowane przeciw bezpieczeństwu obiektów jądrowych oraz wykorzystanie ich do szantażowania Ukrainy i Europy. W wyniku zajęcia Czarnobylskiej i Zaporoskiej Elektrowni Atomowych przez wojska rosyjskie ryzyko zagrożenia nuklearnego dla całej Europy wzrosło do najwyższego poziomu od czasu katastrofy czarnobylskiej w 1986 r.

Obecnie trudno oszacować wpływ działań wojennych na środowisko ze względu na brak szczegółowych informacji. Oczywiste jest jednak, że im dłużej potrwa wojna, tym więcej szkód wyrządzi środowisku Ukrainy i tym więcej negatywnych konsekwencji przyniesie w przyszłości. W związku z tym ważne jest rzetelne udokumentowanie przestępstw ekologicznych i obliczenie strat środowiskowych wyrządzonych przez armię rosyjską. Pozwoli to na domaganie się od Rosji odszkodowania za szkody nie tylko w ludziach i infrastrukturze, ale także za wyrządzone środowisku Ukrainy.

Dr Hanna Bazhenova, starszy analityk w Zespole Europy Wschodniej Instytutu Europy Środkowej w Lublinie.

Więcej informacji i aktualnych komentarzy na stronie internetowej Instytutu Europy Środkowej w Lublinie: www.ies.lublin.pl.