Odkrywamy Lublin, którego już nie ma. Nowa kolekcja już od piątku

Pierwsza makieta z naszej kolekcji pokazuje Lublin w latach 60. XIV w., w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Miasto lokowane w 1317 r. na prawie magdeburskim przez Łokietka było słabo ufortyfikowane i oprócz murowanej wieży obronnej (donżonu) i kościoła Św. Trójcy - składało się niemal wyłącznie z drewniano-ziemnej zabudowy. Po najeździe tatarskim w 1341 r. król Kazimierz uświadomił sobie istotną rolę przygranicznego wówczas grodu i doprowadził do rozbudowy murów miejskich i zamku. Lata 60. XIV w. to okres, w którym osada miejska i zamek były już otoczone murem kamienno-ceglanym. Zabudowa wewnątrz murów była drewniana, głównie parterowa. Nie zachowała się żadna ikonografia dla tego okresu, w związku z tym bazą do rekonstrukcji są badania archeologów, historyków sztuki, geografów i historyków oraz analogie z innych miast.

- Do niedawna przyjmowano, że lokacja Lublina nastąpiła w początkach XIV stulecia, jako jednorodna akcja. Były jednak przesłanki wskazujące, że proces mógł być złożony - mówi Marek Stasiak z biura miejskiego konserwatora zabytków. - Jan Riabinin i Zofia Froehlichowa przed II wojną światową, a w latach 60. XX w. Wiesław Müller, zwracali uwagę, że lokacja mogła się zacząć przed 1317 r. - wg Müllera między 1253 a 1259 r. Przemawiać miały za tym wzmianki w źródłach historycznych o pierwotnym dokumencie lokacyjnym, jakoby zaginionym podczas najazdu Tatarów (1259-1260).

Druga połowa XIII w. była dla Lublina okresem przełomowym. W tym czasie księstwa krakowskie i sandomierskie objął ruch lokacyjny. Przemianom sprzyjało położenie ośrodka lubelskiego na szlakach handlowych ku Bałtykowi i do Europy Zachodniej.
- Nie jest pewny moment, kie-dy zaczęto proces lokacji Lublina. Analiza planu zabudowy na Wzgórzu Staromiejskim wskazuje, że prawdopodobnie I etap lokacji rozpoczęto po najazdach mongolskich (1241 i 1259-1260) i wiązać należałoby go z osobą księcia Bolesława Wstydliwego. Choć możliwe, że jego inicjatorem mógł być w latach 1279-1288 książę Leszek Czarny - kontynuuje Marek Stasiak. - Lokacja zapewne miała na celu odbudowę zyskującego na znaczeniu ośrodka administracyjnego, militarnego i gospodarczego na skraju księstwa.

XIV-wieczny Rocznik Traski określa ówczesny Lublin jako Lublinum Novum, który musiał zapewne wyróżniać się swoją formą od pozostałego zagospodarowania istniejącego w obrębie aglomeracji. Pierwotny obszar lokacyjny objął północno-wschodnią część wzgórza, wzdłuż obecnej ul. Grodzkiej - od Bramy Grodzkiej do Rynku Starego Miasta.

Tekst powstał na bazie informacji uzyskanych z Ośrodka Brama Grodzka Teatr NN i dzięki współpracy z biurem miejskiego konserwatora zabytków w Lublinie. Wizualizacje przygotował zespół Teatru NN w składzie: koncepcja plastyczna i realizacja makiet - Robert Miedziocha, Wojciech Miedziocha, modele 3D - Jarosław Sim, Łukasz Góras i Grzegorz Mituła, Kamil Pręciuk - przygotowanie modeli do druku.