Dowód osobisty - co zrobić, gdy nam zaginie

Era wymiany dowodów osobistych książeczkowych na nowe, plastikowe, minęła już dawno. Niemniej, warto przypomnieć sobie zasady uzyskiwania nowych. Bo, po pierwsze: te dokumenty czasami niektórym z nas gdzieś się gubią. Po drugie, dowody osobiste uzyskują młodzi ludzie, wchodzący w dorosłość. Jak więc postępować? Czy posiadanie dowodu osobistego to obowiązek, co może być w zamian i od kiedy dowód trzeba mieć i gdzie?

Szanujmy ten dokument; pilnujmy jak oka w głowie. Gdy dostanie się w ręce nieuczciwego człowieka, możemy ponieść wielkie straty...

Sprawy te reguluje ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (wielokrotnie nowelizowana).

Zdobywanie zawodu

- Nie wszyscy wiedzą, że dowód osobisty mogą uzyskać osoby, które nie ukończyły 18 roku życia - przypomina Dariusz Wołodźko z Biura Prasowego Kancelarii Prezydenta Gdańska. - W tym przypadku wniosek składa jeden z rodziców lub opiekunów prawnych. Gdy dziecko ukończy 13 lat, składa wniosek osobiście w obecności rodzica lub opiekuna. Nie jest natomiast wymagana obecność dziecka, które nie ukończyło 5 lat przy składaniu wniosku.

Dowody osobiste wydawane są niezwłocznie po ich otrzymaniu przez gminę - z punktu drukującego, czyli z Centrum Personalizacji w Warszawie.

Gdy straciłeś

Gdy dowód osobisty nam zaginie - zaczną się kłopoty, bardzo dokuczliwe.

- Osoba, która utraciła dowód osobisty, jest zobowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym najbliższy urząd gminy lub konsulat - mówi Dariusz Wołodźko z Biura Prasowego Kancelarii Prezydenta Gdańska. Zawiadomienie składa się w formie pisemnej! Organ wydaje wtedy zaświadczenie o utracie i zawiadamia wystawcę dokumentu, by go unieważnił. Pamiętajmy też, że mamy obowiązek zawiadomić urząd skarbowy o utracie dowodu - a niewiele osób o takim obowiązku wie.

Zgodnie z przepisami ustawowymi, po odebraniu nowego dowodu osobistego każdy zobowiązany jest zgłosić ten fakt w swoim urzędzie skarbowym. Zawiadomienia należy dokonać na druku NIP-1 w ciągu 14 dni od daty odbioru dowodu (osoby prowadzące działalność gospodarczą) lub NIP-3 w ciągu 30 dni od daty odbioru dowodu (pozostałe osoby). Wypełniając druk, należy podać datę ostatniego stałego adresu zameldowania.

Osoba, która przebywa poza miejscem stałego zameldowania, może wystąpić z prośbą o pośrednictwo w wydaniu nowego dowodu osobistego. Jednak nie ominie jej osobiste stawiennictwo w urzędzie - tylko niekoniecznie musi to być urząd właściwy. Dla przykładu, osoba zameldowana w Rzeszowie, może się stawić w Urzędzie Miejskim w Gdańsku, który będzie pośredniczył w załatwieniu formalności.

Darmowy zakres

Warto pamiętać, że zarówno wydanie pierwszego dowodu osobistego, zgłoszenie utracenia dowodu, wymiana dowodu czy zgłoszenie wniosku o wydanie dowodu przez pośrednictwo - wszystkie te procedury od 1 stycznia 2010 roku nie wymagają żadnych opłat administracyjnych! - przypomina Dariusz Wołodźko z Biura Prasowego Kancelarii Prezydenta Gdańska. - Nic za to nie płacimy!

Kto może otrzymać

Osoba będąca obywatelem polskim i zamieszkała w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązana posiadać dowód osobisty:

1) od ukończenia 18 roku życia;

2) od ukończenia 15 roku życia, jeżeli pozostaje w stosunku pracy lub nie zamieszkuje wspólnie z osobami, pod których władzą rodzicielską lub opieką się znajduje, albo nie pozostaje pod władzą rodzicielską lub opieką.

Osoba będąca obywatelem polskim ma prawo otrzymać dowód osobisty od ukończenia 13 roku życia.

Na uzasadniony wniosek rodziców lub opiekunów dowód osobisty może być wydany osobie, która nie ukończyła 13 lat.

Ważność

Dowód osobisty jest ważny 10 lat. Wydany osobie, która nie ukończyła 18 roku życia, jest ważny 5 lat od daty jego wydania. Osobom, które ukończyły 65 rok życia, dokument ten wydawany jest na czas nieoznaczony, jeżeli osoba ta zwróciła się o wydanie dowodu osobistego z takim terminem ważności.

Co w nim jest?

W dowodzie osobistym zamieszcza się następujące dane: nazwisko, nazwisko rodowe i imię (imiona); imiona rodziców; datę i miejsce urodzenia; adres miejsca zameldowania na pobyt stały, a w razie jego braku zameldowania na pobyt czasowy trwający ponad 3 miesiące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; w przypadku braku zameldowania na pobyt stały albo pobyt czasowy trwający ponad 3 miesiące danych o adresie nie zamieszcza się; płeć, wzrost w centymetrach i kolor oczu.

Warto pamiętać, że w dowodzie osobistym znajduje się też numer PESEL - Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności. Jest to 11-cyfrowy, stały symbol numeryczny, jednoznacznie identyfikujący osobę fizyczną, w którym sześć pierwszych cyfr oznacza datę urodzenia (rok, miesiąc, dzień), kolejne cztery - liczbę porządkową i płeć osoby, a ostatnia jest cyfrą kontrolną służącą do komputerowej kontroli poprawności nadanego numeru ewidencyjnego.

W naszym dokumencie tożsamości jest też nazwa organu wydającego dowód, data wydania i termin ważności, a także seria i numer dowodu osobistego.

Dowód osobisty zawiera również wizerunek twarzy, czyli fotografię oraz podpis jego posiadacza. W przypadku, gdy złożenie podpisu przez posiadacza dowodu osobistego nie jest możliwe, podpisu nie zamieszcza się - podobnie jak w dokumencie takim, wydanym osobie, która nie ukończyła 13 roku życia.
Wymiana

Posiadacz dowodu osobistego ma obowiązek wymienić ten dokument w razie: zmiany danych, które zamieszcza się w dowodzie osobistym; uszkodzenia lub zaistnienia innej okoliczności utrudniającej ustalenie tożsamości osoby; upływu terminu ważności dowodu osobistego.

O wymianę dowodu osobistego należy wystąpić w terminie do 14 dni od dnia doręczenia osobie obowiązanej do posiadania dowodu osobistego ostatecznej decyzji administracyjnej lub prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzających zmianę danych albo od dnia sporządzenia aktu małżeństwa stwierdzającego zmianę nazwiska, a w przypadku małżeństwa zawartego przed konsulem lub organem zagranicznym - od dnia doręczenia odpisu aktu małżeństwa; w przypadku uszkodzenia - niezwłocznie. Gdy zbliża się czas ważności - nie później niż na 30 dni przed upływem tego terminu.

W przypadku decyzji o odmowie wydania dowodu osobistego przysługuje odwołanie do wojewody, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Unieważnienia

Dowód osobisty podlega unieważnieniu: z dniem zawiadomienia o jego utracie, zniszczeniu lub z dniem przekazania przez osobę trzecią znalezionego dowodu osobistego; z chwilą utraty obywatelstwa polskiego przez jego posiadacza; z dniem zgonu jego posiadacza; z dniem odbioru dowodu osobistego wydanego w miejsce poprzedniego, w przypadku niezłożenia przez posiadacza dowodu osobistego wniosku o jego wymianę, jeżeli takie powody zaistniały; z dniem upływu ważności.

Dowód osobisty wydany z naruszeniem przepisów ustawy podlega unieważnieniu w drodze decyzji administracyjnej oraz obowiązkowi zwrotu z dniem uprawomocnienia się tej decyzji.

Sankcje

Nie lekceważ obowiązków wynikających z ustawy oraz innych przepisów. Kto: uchyla się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego, zatrzymuje cudzy dowód osobisty, nie zwraca dowodu osobistego w razie utraty obywatelstwa polskiego - może być ukarany ograniczeniem wolności do 1 miesiąca albo grzywną.

Unikatowy dokument

Zgodnie z zapisem zawartym w art. 1 pkt 3 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, jest to jedyny dokument stwierdzający tożsamość osoby. Dokumentem takim nie jest paszport - co wynika z orzecznictwa sądu. Paszport może jednak służyć - podobnie jak inne dokumenty niebudzące wątpliwości (książeczka wojskowa, prawo jazdy, legitymacja studencka, itp.) - do ustalenia tożsamości.

Składanie wniosku

Gdy chcesz otrzymać dowód osobisty, musisz złożyć odpowiedni wniosek. Składa się go w urzędzie gminy właściwym ze względu na miejsce stałego zameldowania.

* Do wniosku musisz dołączyć: dwa aktualne, wyraźne, jednakowe fotografie o wymiarach 35x45 mm, przedstawiające osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami w taki sposób, aby ukazywały głowę w pozycji lewego półprofilu i z widocznym lewym uchem, z zachowaniem równomiernego oświetlenia twarzy.

* Potrzebny jest też odpis skrócony aktu urodzenia, w przypadku osób które nie wstąpiły w związek małżeński; odpis skrócony małżeństwa wraz z adnotacją o aktualnie używanym nazwisku (nie jest wymagane dostarczenie tych dokumentów, gdy zostały sporządzone w urzędzie gminy, w którym składany jest wniosek).

* Na żądanie organu wydającego trzeba też przedłożyć poświadczenie obywatelstwa polskiego lub inny dokument tego typu.

Strzeż go, jak oka w głowie...

* Żeby nie utracić tego najważniejszego dokumentu tożsamości, jakim jest dowód osobisty, nie pokazuj go bez potrzeby, a zwłaszcza osobom nieuprawnionym do przeglądania naszych akt. Nie każdy ma prawo nas legitymować, nawet, jeżeli nosi mundur i jest uzbrojony.

* Takiego prawa nie mają np. ochroniarze w sklepie. Jeżeli masz czyste sumienie (nie skradłeś niczego), możesz odmówić okazania dokumentu ochronie. Nawet wówczas, gdy wychodzisz ze sklepu, a czujniki "bramek" reagują dźwiękiem, sugerując, że wynosisz przedmiot, za który nie zapłaciłeś. W takiej sytuacji ochrona nie ma prawa żądać od ciebie dowodu osobistego ani też zmusić, byś wszedł do jakiegoś pomieszczenia, aby cię skontrolować. Bywa, że czujniki, używane przeciw złodziejom, źle działają i reagują na przykład na twój telefon komórkowy, aparat fotograficzny, dyktafon, inne urządzenia elektroniczne. Nie musisz ani pokazywać w takich sytuacjach dowodu osobistego, ani opróżniać kieszeni czy torby.

* W razie potrzeby możesz wezwać na pomoc policję. Wiedz jednak, że jeżeli znajdą przy tobie przedmioty, za które nie zapłaciłeś, poniesiesz konsekwencje prawne.

Kto ma prawo cię legitymować

Prawo legitymowania osób mają przedstawiciele służb oraz instytucji, dla których takie uprawnienia wynikają z ustaw - mówi Sebastian Furtak z Zespołu Prasowego Komendy Wojewódzkiej Policji w Gdańsku. - Prawo żądania okazania przez nas dowodu osobistego mają więc funkcjonariusze państwowych i samorządowych służb, na przykład policjanci, strażnicy miejscy, strażnicy rybaccy. Kto, w jakim zakresie, kiedy, w jakich okolicznościach - zależy od uprawnień wynikających ze stosownych aktów prawnych. Straż Ochrony Kolei może legitymować ludzi w pociągach, na dworcach i terenach kolejowych. Umundurowani pracownicy ochrony obiektów - osoby przebywające na zamkniętym terenie, który został oddany ich pieczy. Nie dotyczy to jednak hipermarketów (są one ogólnie dostępne). Tam ochroniarze (umundurowani) mogą interweniować wobec naruszających prawo.

Okazania dowodu osobistego w celu ustalenia tożsamości osoby mogą żądać przedstawiciele instytucji (np. urzędnik bankowy, pracownik poczty, kontroler komunikacji miejskiej), czy notariusz.