Biały Dom patrzył z niedowierzaniem

Jest Pan autorem biografii George’a Busha seniora i książek na temat strategii polityki zagranicznej prezydenta Reagana. Jak przemiany 1989 roku wyglądały z perspektywy Białego Domu?

Jeszcze w czasie czerwcowych wyborów ścierały się dwa poglądy waszyngtońskich elit na sprawy polskie. Jedna grupa, do której należał George Bush senior, uważała, że Europa powinna pozostać podzielona na strefy wpływów. Bowiem, jak wskazywali jej autorzy, tacy jak Henry Kissinger czy Jimmy Carter, najważniejsza jest stabilizacja. Inny pogląd, który podzielała mniejszość polityków w USA, sprowadzał się do tego, że nie można godzić się na istnienie systemu totalitarnego w Europie. Dlatego ich zdaniem trzeba było zrobić wszystko, by pomóc, a nawet sprowokować transformację, w Europie Środkowej.

Ale Biały Dom musiał wiedzieć o negocjacjach pomiędzy niektórymi liderami opozycji a reżimem Jaruzelskiego...

Z uwagą obserwowano, czy Polakom uda się coś zmienić. Jednak wzrok Busha i jego doradców był skoncentrowany na wydarzeniach w Związku Sowieckim. Z dokumentów wynika, że Biały Dom robił wszystko, by zachęcać do stabilizacji sytuacji w Związku Sowieckim. Jeszcze na początku 1989 r. można było znaleźć wielu polityków na najwyższych szczeblach władzy, którzy byli szczęśliwi, że mur berliński jest znakiem równowagi sił na kontynencie. I dopiero w 1991 r. uzyskali oni pewność, że zmiany są nieodwracalne, gdy rozpadał się Związek.
Czy to dlatego właśnie doradcy prezydenta Busha podzielali pogląd i wiele zrobili, żeby komuniści nadal odgrywali rolę w nowym porządku po 1989 r.?

Dokładnie tak. Sądzono, że strona reżimowa jest elementem utrzymywania równowagi sił na scenie politycznej. Ta koncepcja była forsowana nie tylko w Polsce, ale także np. w ówczesnej Czechosłowacji. Skutkiem tej polityki było wywołanie rozczarowania i frustracji wśród ogromnej większości Polaków. I dlatego dziś ocenia się tę decyzję jako poważny błąd.

To w jaki sposób można zrozumieć politykę udzielania przez USA pomocy Solidarności i równoczesne oglądanie się na Związek Sowiecki? Inwestowano miliony dolarów pomocy dla podziemia bez przekonania?

Pan ma rację, wskazując na ten paradoks. Istniało przekonanie, moim zdaniem naiwne, że można będzie doprowadzić do współpracy wszystkie strony konfliktu. Tych, którzy nierzadko przez całe życie walczyli z komunistami, miano nakłonić do porozumienia z nimi. I dzisiaj to przekonanie przejawia się w polityce USA wobec Izraela. Z jednej strony jest wsparcie dla państwa izraelskiego w formie pomocy finansowej czy wojskowej, ale w tym samym czasie próbuje się stworzyć porozumienia z terrorystami z Hamasu czy innych grup. Dziś zwolennicy tego poglądu nie widzą sprzeczności. I ten sam błąd popełniono w stosunku do Polski. Wierzono raczej, że stworzy się rodzaj demokracji w ramach socjalizmu - taki socjalizm z ludzką twarzą. Ci analitycy byli naiwni, nie zdając sobie sprawy, że wrogość do systemu komunistycznego nie jest jedynie taktyką polskiej opozycji.
A jaki był stan wiedzy ośrodków analitycznych i wywiadowczych na temat sytuacji w Polsce w 1989 r.?
CIA korzystała z opinii naukowców amerykańskich, którzy zdobywali wiedzę od swoich kolegów w Polsce. Zwykle ci koledzy należeli do partii komunistycznej i malowali świat w różowych kolorach. CIA korzystało też z mediów, a tam podkreślano, że najbardziej liczy się równowaga sił. Analitycy byli zdumieni, kiedy okazało się, że Polacy odrzucili komunizm.

A co Amerykanin myśli o Polsce po 30 latach?

Amerykanie uważają Polskę za bohaterski kraj. Polska jest wiernym sojusznikiem USA. Niestety nie mogę tego samego powiedzieć o moim kraju.