Środa z Instytutem Europy Środkowej: Lekcje z Bałkanów dla Ukrainy

Analiza integracji Bałkanów Zachodnich z Unią Europejską, która trwa od końca lat 90. ubiegłego wieku, wskazuje na utrwalający się podział na państwa biedne i bogate. Wskaźniki dotyczące poziomu życia (PKB per capita, Human Development Index czy Actual Individual Consumption) oraz siły gospodarki (PKB, Economic Complexity Index czy handlu zagranicznego) wyraźnie pokazują, że lepiej integrować się z Unią Europejską jako państwo silne i bogate niż słabe i ubogie.

Analizując dynamikę PKB per capita, łatwo można zauważyć, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat największy skok gospodarczy – w porównaniu z 2000 r. – miał miejsce w gospodarkach peryferyjnych, tj. w Europie Wschodniej i na Bałkanach Zachodnich, a kolejno w trzech państwach, które przystąpiły do UE w latach 2007 oraz 2011. Choć najmniejszy wzrost PKB per capita odnotowano w „starej UE”, to dystans pomiędzy starymi i nowymi państwami członkowskimi UE oraz państwami pozostającymi na obrzeżach UE (w tym Ukrainą) utrzymał się. Inny wskaźnik – Human Development Index – wskazuje natomiast, że ostatnie dwadzieścia lat przyniosło najwięcej korzyści państwom członkowskim UE. W tym wypadku dystans pomiędzy UE a państwami Bałkanów Zachodnich oraz Europy Wschodniej powiększył się. Biorąc pod uwagę dwa powyższe wskaźniki oraz Rzeczywistą Konsumpcję Indywidualną (Actual Individual Consumption), można zauważyć znaczną różnicę w poziomie życia pomiędzy społeczeństwami porównywanych regionów. Różnice te z jednej strony się utrzymują, z drugiej – zmieniają się nieznacznie na korzyść krajów peryferyjnych i półperyferyjnych. Zmiana ta jest bardzo powolna, co oznacza, że w praktyce wyrównanie poziomów życia zajmuje wiele dziesięcioleci – jest to okres, który wymyka się nawet abstrakcyjnym próbom prognoz społecznych, ekonomicznych, politycznych czy innych.

Poziom życia mieszkańców to jeden z kluczowych elementów budowy silnego i stabilnego państwa demokratycznego. Drugim jest siła gospodarki. Można ją pokazać za pomocą Wskaźnika Złożoności Gospodarczej (Economic Complexity Index) oraz PKB. Wyniki analizy tych danych wyraźnie odzwierciedlają utrzymywanie się różnic w poziomie rozwoju gospodarczego, które narastają od lat 80. XX wieku. Na integracji z UE najbardziej skorzystały kraje półperyferyjne, które przystąpiły do UE w 2004 roku. Państwa Bałkanów Zachodnich oraz Europy Wschodniej charakteryzują się poziomem złożoności gospodarczej o ponad połowę niższym niż w państwach stanowiących rdzeń UE, a także prawie o połowę niższym niż w krajach półperyferyjnych.

Utrzymujące się wysokie deficyty handlowe odzwierciedlają również niekorzystny dostęp tych krajów do kapitału i pracy. Pozbawione kapitału, a tym samym dostępu do technik, narzędzi, infrastruktury itp., firmy z obszarów peryferyjnych nie są w stanie konkurować na rynkach UE. Tak naprawdę dostęp i efektywne funkcjonowanie na rynku europejskim są możliwe tylko dzięki inwestycjom z państw UE. Inwestorzy ci posiadają zarówno kapitał, jak i know-how w zakresie rynku europejskiego oraz istotne wymagania administracyjne i jakościowe ze strony instytucji unijnych i państwowych. W tych warunkach kraje peryferyjne mogą konkurować jedynie w oparciu o dewaluację waluty lub obniżenie kosztów pracy w celu przyciągnięcia inwestycji i/lub zwiększenia produkcji zorientowanej na eksport na rozwinięte rynki UE. Alternatywą jest trwanie przy pracochłonnej gospodarce ukierunkowanej na eksport produktów rolnych oraz wyrobów metalowych.

Dr Jan Muś, starszy analityk w Zespole Bałkańskim Instytutu Europy Środkowej w Lublinie.

Więcej informacji i aktualnych komentarzy na stronie internetowej Instytutu Europy Środkowej w Lublinie: www.ies.lublin.pl.