Serbia: przedłużająca się agresja rosyjska na Ukrainę coraz większym wyzwaniem dla serbskiej polityki wielowektorowości

Agresja Rosji na Ukrainę spowodowała, że dążąca do utrzymania dobrych relacji politycznych i gospodarczych z państwami UE, Stanami Zjednoczonymi, Rosją i Chinami Serbia znalazła się w skomplikowanym położeniu. Odpowiedzią władz w Belgradzie stała się polityka deklarowanej neutralności, w ramach której Serbia opowiedziała się za poszanowaniem integralności terytorialnej Ukrainy, ale jednocześnie – mimo wezwań ze strony państw europejskich i Stanów Zjednoczonych – nie przyłączyła się do sankcji, nałożonych na Rosję przez UE.

Wycofane i dwuznaczne stanowisko Serbii spotkało się z dyplomatyczną krytyką ze strony Stanów Zjednoczonych i państw europejskich, oczekujących, że aspirująca do członkostwa w UE Serbia przyłączy się do sankcji i zharmonizuje w ten sposób swą politykę wobec Kremla ze stanowiskiem UE. Władze Serbii konsekwentnie jednak odmawiają nałożenia sankcji na Rosję.

Kwestia wprowadzenia sankcji wobec Rosji spowodowała, że polityka zagraniczna Serbii – jej cele, kierunki, uwarunkowania, korzyści, wyzwania i ograniczenia – stała się w Serbii w ciągu ostatnich miesięcy jednym z najważniejszych tematów politycznych.

W ramach wewnątrz serbskiej debaty publicznej wskazuje się zatem, że otwarte opowiedzenie się po stronie Zachodu lub Rosji mogłoby poważnie zaszkodzić interesom Serbii, a władze w Belgradzie z powodów politycznych i ekonomicznych powinny zachować neutralność wobec wydarzeń na Wschodzie i nie wprowadzać sankcji wobec Rosji. Przywoływane w tym celu argumenty najczęściej sprowadzają się do stwierdzeń, że Serbia pozostaje zależna od rosyjskiego gazu, wprowadzenie sankcji doprowadziłoby do utraty poparcia, jakiego Rosja udziela Serbii w kwestii Kosowa na forum międzynarodowym, a wprowadzenie sankcji wobec Rosji spotkałoby się z niezrozumieniem serbskiego społeczeństwa, które niezmiennie widzi w niej tradycyjnego „przyjaciela Serbii”.

A contrario wskazuje się, że polityka neutralności wobec oczywistej agresji rosyjskiej szkodzi interesom i wizerunkowi Serbii na arenie międzynarodowej. W serbskim społeczeństwie pojawiają się zatem – raczej nieliczne – głosy, że polityka specyficznie rozumianej neutralności prowadzi do niekorzystnej samoizolacji Serbii, osłabia wizerunek państwa na arenie międzynarodowej, stawia Serbię po niewłaściwej stronie konfliktu i grozi „zamrożeniem” procesu jej akcesji do UE. Stwierdza się również, że Serbia stoi obecnie przed koniecznością dokonania strategicznego i cywilizacyjnego wyboru, który zdecyduje o tym, czy państwo to stanie się częścią demokratycznego i rozwiniętego Zachodu, czy też znajdzie się w grupie państw na czele z Rosją i Chinami.

Agresja Rosji na Ukrainę pokazała, że otwarty konflikt polityczny między UE, USA i Rosją może poważnie skomplikować serbską politykę wielowektorowości oraz zagrozić długofalowym interesom Serbii.

Władze w Belgradzie nadal zwlekają jednak z wprowadzeniem sankcji wobec Rosji, oczekując zapewne na zakończenie wojny i normalizację sytuacji międzynarodowej. Jednocześnie starają się równoważyć oczekiwania (i naciski) płynące z zagranicy oraz konsekwentnie dążą do zachowania dobrych relacji z państwami Zachodu i Rosją. Wyraźnie unikają także podejmowania zdecydowanych decyzji na arenie międzynarodowej, które oznaczałyby historyczny zwrot w polityce zagranicznej Serbii.

Przedłużająca się wojna na Wschodzie pokazuje, że ambitna w założeniu polityka wielowektorowości Serbii posiada realne ograniczenia. Obecny kryzys międzynarodowy unaocznia bowiem, że w sytuacji poważnego konfliktu między mocarstwami władzom w Belgradzie coraz trudniej jest prowadzić dotychczasową politykę balansowania na arenie międzynarodowej.